Groty świątynne Mogao, znajdujące się 25 km od miasta Dunhuang, to największe skupisko zabytków sztuki naskalnej, jakie zachowane jest dziś na świecie. Malowidła ścienne obejmują 45 tys. metrów kwadratowych powierzchni, a ilość rzeźb przekracza 2415 sztuk.
Powstanie Dunhuang datuje się na ponad 2 tysiące lat. Miasto położone jest w prowincji Gansu – jednej z prowincji północno-zachodnich Chin, na zachodnim odcinku lewobrzeżnego koryta Rzeki Żółtej, gdzie dawniej przebiegał Jedwabny Szlak. Był to węzłowy punkt komunikacji lądowej dawnych Chin z Zachodem, w dziedzinie polityki, gospodarki i kultury. To tędy przebiegała droga Xuan Zang (602-664 lata n.e.) – wybitnego chińskiego kapłana z dynastii Tang, który udał się do Indii by studiować księgi buddyjskie. Po powrocie do kraju, przez 19 lat pracował nad ich przekładem i interpretacją. W mieście tym gościł również znany włoski podróżnik Marco Polo.
Groty Mogao powstały w okresie szerokiego rozpowszechnienia buddyzmu w Chinach. Według badań, rozpoczęcie ich drążenia w skale datuje się na rok 366 n.e. Inicjatorem był mnich Yue Zun. Budowa trwała około 1000 lat, przechodząc przez dynastie Tang, Song i kolejne – w sumie przez okres panowania 10 dynastii. Zachowane 492 groty pochodzą z różnych okresów historycznych. Mogao to największe spośród trzech skupisko grot świątynnych w Chinach, pozostałe dwie to Yungang w prowincji Shangxi i Longmen w prowincji Henan.
Groty wydrążone są w ścianach skalnych tysiącmetrowego urwiska u podnóża góry Mingsha. Układają się one gęsto na pięciu poziomach, przypominając z dal pszczeli ul. Skały urwiska góry Mingsha ukształtowały się w wyniku scementowania drobnoziarnistych cząsteczek mineralnych i piasku, dlatego trudno w nich rzeźbić.
Mistrzowie dłuta z tamtych czasów dostosowując się do warunków geologicznych wykonywali swoje dzieła metodami farbowanej rzeźby z gliny oraz kolorowego malarstwa na glinianym tynku. Stworzyli w ten sposób sztuki plastyczne zupełnie inne aniżeli rzeźbiarstwo kamienne, jakie spotyka się w innych podobnych grotach. Sztuki te odznaczają się subtelnością formy i przepychem kolorów. Do kolorowania malarze ci używali farb pochodzenia mineralnego, a klimat w okolicy Dunhuang jest bardzo suchy. Te sprzyjające warunki sprawiły, że liczne dzieła malarstwa ściennego i kolorowej rzeźby glinianej przetrwały tysiącletnie przemiany geologiczne i do dziś zachowują całą gamę swych barw, jakby były świeżo wykonane.
Kiedy podejdzie się blisko, można zobaczyć już od korytarza wejściowego, że na czterech ścianach i na samym sklepieniu groty, dosłownie wszędzie są malowane obrazy i wzory. Wraz z nimi rzucają się w oczy siedzące i stojące na ołtarzach kolorowe posągi. To zdumiewające piękno. Odwiedzając kolejne groty z kolejnych okresów historycznych można zauważyć zmiany w samym formowaniu przestrzeni, a także w warstwie treści i stylu artystycznego dzieł malarskich i rzeźbiarskich.
W okresie Dynastii Północnych (356-581 n.e.) głównymi motywami malowideł ściennych były różnorodne opowieści z mitologii buddyjskiej. Zawiłe, nieraz fantastyczne wątki, przedstawione są przez malarzy z wielką inwencją na jednym lub cyklu obrazów. Na tych obrazach centralne miejsce zajmują postacie ludzkie. Natomiast budowle, góry, drzewa i inne elementy służące jako tło obrazu mają rozmiary proporcjonalnie mniejsze w stosunku do postaci. „Większy człowiek niż góra” – to jedna z cech charakterystycznych kompozycji ówczesnego malarstwa chińskiego. Tu postacie ludzkie pełne są delikatności i gracji, cechują je wykwintność i elegancja, tam zaś wybija się wyraz czerstwości i tężyzny, naturalnej prostoty i krzepkiego zdrowia. U innych znów, uwydatnia się niekrzesany i prostolinijny charakter, tak że dają nam poczuć swoisty smak artystyczny.
W okresie dynastii Sui i Tang (581-907 n.e.) nastąpiło ponowne zjednoczenie kraju, podzielonego przedtem na dwie części – południową i północną. Był to również okres rozkwitu sztuki naskalnej w grotach Mogao. Z tego okresu zachowało się do naszych czasów około 300 grot, czyli 3/5 całego kompleksu.
Wielki pisarz chiński Lu Xun użył słowa „wspaniałość” na określenie chińskiego malarstwa buddyjskiego dynastii Tang. Tangowskie malowidła ścienne uwolniły się całkowicie od ponurych, często makabrycznych nastrojów dzieł Dynastii Północnych. Główne dzieła z tego okresu to obrazy o tematyce zaczerpniętej z ksiąg buddyjskich. Malarze ówcześni swoją twórczą pracą „przemienili” teksty ksiąg religijnych w obrazy, którymi wypełnili ściany grot. Artyści w okazałych kompozycjach i bogatych barwach utrwalili na ścianach wspaniałe altany, tarasy, pawilony, wieże oraz postacie ludzi w przeróżnych pozach i minach, tworząc mnóstwo uroczych, powabnych obrazów. Dzięki bogatej wyobraźni, za pomocą kilku falujących wstążek i kształtnych zarysów ciała, malarze ci potrafili stworzyć wiele zwiewnych, pełnych wdzięku i piękna tańczących postaci tzw. „latających bogiń”, które świadczą o osobliwej oryginalności artyzmu.
Obrazy ścienne z epoki Pieciu Dynastii (907-960 n.e.) i późniejszych okresów ustępują w pewnej mierze dziełom tangowskim pod względem wartości artystycznej. Nie brakuje jednak wspaniałych dzieł, do których należą m.in. znajdujący się w grocie nr 98 trzymetrowej wysokości potret Li Shengtian – króla państwa Yutian (zachodniego sąsiada starożytnych Chin) oraz „Pejzaż Wutaishan” w grocie nr 61 z dynastii Song. Ten drugi obraz ma 5 metrów wysokości, 13.5 metrów szerokości, a więc ponad 60 metrów kwadratowych powierzchni. Jest to największy obraz na terenie grot Mogao, przedstawiający krajobraz okolicy góry Wutaishan z lotu ptaka. Na obrazie świątynie różnej wielkości porozrzucane są jak gwiazdozbiory na niebie, to ponad 170 różnych budowli, gdzie tło stanowią sceny z podróży lub pracy.
Kolorowe rzeźbiarstwo w glinie w Dunhuangu słynie na równi z malarstwem ściennym. I w tej sztuce najlepsze dzieła pochodzą z okresu Tang. Mamy tu np. Buddę – glinianą rzeźbę na kamiennym szkielecie o wysokości 33 metrów, a także przedstawienie bodhisattwy naturalnego wzrostu człowieka i maleńkie bożki kilkunastocentymetrowej wysokości. Wszystkie one są tak misternie wykonane, że jakby życia nabrały.
Groty dunhuańskie nie tylko pozwalają ludziom poczuć piękno sztuki, ale także są zapisem scen z życia społeczeństwa poszczególnych okresów historycznych i ludzi różnych warstw społecznych. Dzięki temu odwiedzający mogą poznać pracą produkcyjną, środki lokomocji, architekturę, stroje i kostiumy, sceny z działań wojennych, ceremonie pogrzebu czy wesela, występy piesni i tańca, przedstawienia teatralne i cyrkowe oraz żywe sceny przyjaznych kontaktów Chin z innymi narodami. Taka bogata, cenna, obrazowa dokumentacja historyczna, której udzielają groty Mogao, przyciąga uwagę historyków, archeologów i innych specjalistów z zakresu historii sztuki pięknej, historii rozwoju religii, a także wielu turystów z Chin i z innych krajów.