Ostatni zeszłoroczny numer „Le Monde diplomatique” (nr 6/listopad/grudzień 2020) jest tyleż szczególnie interesujący, co szczególnie pesymistyczny w wymowie pomieszczonych tekstów.
Otwiera go tematyczny blok „pandemiczny” „Globalny kapitalizm w Wielkiej Kwarantannie” Gilberta Achara czy Roberta Boyer. Achar skoncentrował się na Trzecim w Świecie zwracając uwagę, że kwarantanna i lockdown najbardziej pustoszą właśnie tę strefę globu i tak przecież od zawsze najciężej doświadczaną. Jedna z najważniejszych konkluzji tekstu Boyera, autora kluczowego tekstu tego numeru ( „Jedna pandemia, dwie przyszłości. Co nas czeka po kryzysie”) brzmi: „Prawie rok po wybuchu pandemii Covid-19 pojawiło się na widnokręgu rozwiązanie medyczne. Podjęte w celu przeciwdziałania kroki spowodowały natomiast potrójny kryzys – ekonomiczny, polityczny i obywatelski. Wiadomo już, że umocnieniu uległy dwie potężne tendencje: triumfalna ekspansja gałęzi cyfrowych i nawrót do państwa jako zwrotniczego kapitalizmu. Wbrew pozorom te tendencje są komplementarne(…)”. Warto zacytować z tego tekstu także inne, wiele dające do myślenia zdania: „Decyzja wielu rządów o przedkładaniu obrony życia ludzkiego nad dążenie do „normalności” gospodarczej odwraca tradycyjną hierarchię zaprowadzoną przez poprzednie programy liberalizacyjne, które osłabiły systemy opieki zdrowotnej. Ta nieoczekiwana zmiana powoduje szereg dostosowań, które wstrząsają całymi społeczeństwami: panikę na giełdzie, załamanie cen ropy naftowej, zawieszenia spłat rat pożyczek, zmniejszenie konsumpcji, zmienność kursu walutowego, porzucenie ortodoksji budżetowej itp.”. Wiele do myślenia, także w kontekście tego co obserwujemy w Polsce, daje i takie zdanie, o „politycznej i administracyjnej decyzji o zaprzestaniu wszelkiej działalności, która nie jest konieczna do walki z pandemią i do życia codziennego?”. W oczywisty sposób nabiera tu wymowy fakt szczególnej bezwzględności rządów ( w tym w Polsce) w stosunku do branż gastronomicznej, turystycznej, transportowej, rozrywkowej, które są blokowanę z największą determinacją. Boyer przewiduje też nieodwracalność zmian, jakie się już dokonały: „Covid-19 (…) zmienił już szereg zachowań i praktyk: w strukturze konsumpcji dostrzeżono ryzyko relacji twarzą w twarz, pracę zdigitalizowano (…) międzynarodowa ruchliwość ludzi uległa trwałym utrudnieniom (…)”. Kolejną konsekwencją pandemii/kwarantanny będzie jednocześnie inwazja ponadnarodowego kapitalizmu i antagonistyczny wobec niego wzrost kapitalizmów narodowych i państwowych: „Na polu ideologicznym rządy określane jako „populistyczne” zyskują na popularności, ponieważ pochodzące z innych krajów zagrożenie wirusem usprawiedliwia kontrolę granic, obronę suwerenności narodowej i wzmocnienie państwa w sferze gospodarczej”. Jaki będzie tego skutek? Boyer widzi to tak: „Kapitalizm państwowy nie rości sobie pretensji do konkurowania z kapitalizmem ponadnarodowym, lecz po prostu dąży do zapewnienia suwerenności ekonomicznej, nawet jeśli osiąga się ją kosztem stopy życiowej”. Czy nie koresponduje to ze zjawiskami, które już obserwujemy choćby w Polsce? To tylko niektóre wątki z tekstu Boyera, fundamentalnego, ale zarazem bardzo pesymistycznego, ponurego w przewidywaniach i konkluzjach. Bardzo gorąco polecam staranne przestudiowanie go.
Poza tematami „covidowymi”, także teksty o sytuacji w USA po wyborach. Napisany jeszcze przed wydarzeniami na Kapitolu artykuł Serge Halimi („Gorzkie zwycięstwo demokratów”) okazał się imponująco proroczy. Autor cytuje komentatora „Washington Post”, który pisząc o Trumpie stwierdził, że „należy przestać bać się analogii między początkiem dyktatury nazistowskiej a totalitarnymi zakusami prezydenta USA”. „Ameryko, za chwilę u nas zostanie podpalony Reichstag. Możemy temu zapobiec. Nie pozwólmy spalić naszej demokracji” – pisał ów komentator. No i kilka tygodni później doszło do „amerykańskiego Reichstagu” czyli do zajść na Kapitolu! Inna bardzo ważna konkluzja tego tekstu jest taka, że prezydentura Joe Bidena nie przeżyje „miodowego miesiąca” i stanie od razu przed niebywale trudnym zadaniem politycznym i ekonomicznym. („Biden miał odnieść triumfalne zwycięstwo, a udało mu się wygrać z trudem”). Poza tym w numerze pakiet innych interesujących tekstów. Między innymi, jak zwykle bardzo interesujące rozważania edytorialowe Przemysława Wielgosza („Ty przegrywasz, ja nie wygrywam”), w którym bardzo ciekawie łączy on wątki i prognozy globalne, amerykańskie i polskie, zastanawiając się na ile możliwa jest klęska prawicy i w Polsce i w USA, a także jakie ona ewentualne skutki może wywołać. Wśród wielu godnych odnotowania zdań z tego tekstu warto zacytować choćby jedno: „Upadek rządów prawicy jest tym boleśniejszy, że odbywa się przy akompaniamencie masowych protestów społecznych. Rebelie Black Lives Matter i Strajku Kobiet pokazują jasno, że prawica traci tam, gdzie czuła się najpewniej, czyli na polu wojny kulturowej. Przez lata skutecznie pacyfikowała gniew klas ludowych (…) Służyły temu kolejne kampanie nienawiści wobec wrogów takich jako uchodźcy, strajkujący nauczyciele, czy mniejszość LGBT plus (…). Teraz mechanizm właśnie się zaciął”. Poza tym – Jacques Bouveresse o prekursorach walki o prawa zwierząt, Austriaku Karlu Krausie (1874-1936) i Róży Luksemburg („Co to znaczy traktować zwierzęta po ludzku”), Franck Poupeau o rewolucyjnych koncepcjach w ekologizmie („Co naprawdę może kryć się w drzewie”). „Niektórzy uważają, że istoty żywe, które nie są ludźmi, to „aktorzy” w pełnym tego słowa znaczeniu” – tak brzmi jedno ze zdań tekstu o koncepcjach nowego miejsca dla świata przyrody względem człowieka. Paweł Wodziński pokazuje („Jeszcze więcej tego samego”) jak pandemia niszczy kulturę w Polsce. W bloku teksów historycznych – Anna Dobrowolska o prostytucji w PRL, Adam Leszczyński o początkach klasy robotniczej w Polsce, Andrzej Friszke o buncie fornali w 1919 roku. A na koniec numeru Evelyne Pieller, która zastanawia się dlaczego „troska, życzliwość, odpowiedzialność robią dziś karierę („O życzliwości podejrzliwie”).