Jesteśmy świadkami zagrożeń ekologicznych, ekonomicznych i politycznych – kataklizmów, wojen, głodu, epidemii i masowych ucieczek. Zagrożenia te dotyczą – bezpośrednio
i pośrednio – nas wszystkich.
Powinny one skłaniać ludzi do współdziałania, pomocy potrzebującym i głębszego rozumienia wspólnego losu gatunku ludzkiego. Jak wiemy, tak się nie dzieje. W społeczeństwach zachodnich dominują postawy konsumpcyjne, kult pieniądza i posiadania oraz merkantylizacja stosunków międzyludzkich. Altruizm i bezinteresowna pomoc występują w niewielkim stopniu. Nasuwa się pytanie – jaki powinien być wzorzec człowieka w okresie ciągle narastających kryzysów? Próbę odpowiedzi na to trudne pytanie podjął prof. dr hab. Wojciech Pomykało w książce „Człowiek przyszłości. Kształtowanie człowieka w nowożytnej historii i jego skutki – zarys metodologii kształtowania wizji człowieka przyszłości”. Autor udostępnił tą książkę na stronach internetowych (pomykalowojciech.pl), aby poddać ją szerokiej rzeszy czytelników pod dyskusję. Jak widać z podtytułu, prof. Pomykało widzi potrzebę wypracowania wizji człowieka przyszłości przy zastosowaniu przemyślanej metodyki. Wizja nie może być spontaniczna, intuicyjna.
Prof. Pomykało nawiązuje do koncepcji prof. Bogdana Suchodolskiego zawartych w jego książce „Wychowanie dla przyszłości” wydanej po raz pierwszy w roku 1947. Prof. Suchodolski – zdaniem prof. Pomykało – najwybitniejszy pedagog powojennych czasów – sądził, że „sferą zainteresowań pedagogiki powinny być wszystkie problemy, które dotyczą kreacji człowieka, a nie tylko te, które są w sferze oddziaływania szkoły i celowego, zwłaszcza profesjonalnego nauczania i wychowania, że trzeba skupić uwagę na definiowaniu wizji rozwojowej człowieka, która z natury rzeczy posiada trwalszy wymiar niż funkcjonujące aktualnie rozwiązania ustrojowe”. Prof. Suchodolski poszukiwał ideałów wychowawczych o charakterze uniwersalnym. Sądził, że w procesie tego rodzaju poszukiwań oprócz pedagogiki powinny uczestniczyć również ekonomia,psychologia i socjologia.
Autor książki przypomina wnioski z badań Thomasa Piketty’ego dotyczących postępującej koncentracji bogactwa w rękach nielicznej elity finansowej. Badania te podważyły propagandowe koncepcje konserwatywnych ekonomistów i polityków o „kaskadowym” spływaniu kapitału na średnie i niższe warstwy społeczne.
Problemy i osiągnięcia Chin
W Europie Zachodniej i Ameryce Północnej procesy uprzemysłowienia, urbanizacji i związanej z nią wielkiej migracji z obszarów wiejskich oraz upowszechnienia oświaty miały miejsce w ciągu długiego okresu czasu-począwszy od XVII wieku. Procesom tym towarzyszyły trudne a czasami i dramatyczne zjawiska społeczne, takie jak zmiany w strukturze zawodowej ludności, kryzys autorytetów w tradycyjnych rodzinach, okresy nasilenia przestępczości i dezorganizacji społecznej w wielkich miastach związane z wydostawaniem się mieszkańców wsi obserwowanych ciągle przez sąsiadów do miast w których stawali się anonimowi. W Chińskiej Republice Ludowej procesy te nakładają się dodatkowo na automatyzację i komputeryzację. I to wszystko w historycznie krótkim okresie. Prof. Pomykało – znawca Chin – od lat obserwuje te procesy i zastanawia się nad ich skutkami. Z niepokojem obserwuje – skądinąd zrozumiałą – popularność postaw konsumpcyjnych w społeczeństwie chińskim.
Napływ kapitałów zachodnich do Chin po roku 1978 oznaczał wzrost znaczenia zagranicznych przedsiębiorców i menedżerów, którzy – potencjalnie – mogliby wywierać decydujący wpływ polityczny. Kierownictwo Komunistycznej Partii Chin zdołało temu zapobiec i prowadzić politykę zgodną z racją stanu, co doprowadziło do wydobycia setek milionów Chińczyków z biedy. Prof. Pomykało wyraża pogląd, że „istota chińskiego ustroju to próba wprowadzenia harmonii pomiędzy biurokracją, pracą i kapitałem. Harmonii bezprecedensowej historycznie”.
Na formowanie postaw i wzorców osobowych w społeczeństwie chińskim istotny wpływ wywiera filozofia i etyka konfucjańska. Konfucjanizm zakłada dominację celów zbiorowych nad indywidualnymi. Prof. Pomykało jest zdania, że „warunkiem osiągnięcia przez Chiny w dłuższej perspektywie zwycięstwa w pokojowym współzawodnictwie z dominującym w świecie kapitalizmem jest to, aby konfucjańska orientacja na dominację celów zbiorowych nad indywidualnymi została wzbogacona propozycją swoistej harmonii celów indywidualnych i zbiorowych, materialnych i społecznych, narodowych i ogólnoludzkich. Bo nie jest sprzeczne z konfucjanizmem a może stanowić jego rozwinięcie i wzbogacenie w XXI wieku”.
* * *
Sprzeczność pomiędzy globalnym charakterem zagrożeń a wąskim partykularnym podejściem do podejmowania środków zaradczych sprawia, że poszukiwanie pozytywnej wizji człowieka przyszłości i związanych z nią ideałów wychowawczych o charakterze uniwersalnym jest szczególnie aktualne.
Omawiana książka prof. Pomykało to krok w kierunku przezwyciężenia tej sprzeczności.