–W przyszłym roku minie 550. rocznica nawiązania stosunków między Azerbejdżanem a Polską. W 1472 r. władca Akkojunlu Azerbejdżanu, Uzun Hasan, skierował list do króla Polski Kazimierza Jagiellończyka IV, a korespondencja między dwoma władcami państw trwała do 1477 roku. Z tego powodu rok 1472 jest uważany za początek historycznych stosunków polsko-azerbejdżańskich – mówi Nargiz Gurbanova Ambasador Azerbejdżanu w Polsce w rozmowie z Małgorzatą Kolbaczewską-Figat.
Jakie są najpoważniejsze wyzwania, przed którymi stoi dziś Republika Azerbejdżanu? Jak pandemia wpłynęła na życie kraju?
Jak wiadomo, negatywne konsekwencje pandemii COVID-19 są odczuwalne na całym świecie. Rząd Azerbejdżanu opracował i nadal opracowuje aktualne i skuteczne środki zapobiegające rozprzestrzenianiu się zakażenia koronawirusem i rekompensujące szkody dla gospodarki oraz sytuacji społecznej ludzi. W centrum tych projektów stoi człowiek, jego dobrobyt i ochrona socjalna. Z rozporządzenia Prezydenta Republiki Azerbejdżanu w naszym kraju został utworzony Fundusz Wsparcia Walki Koronawirus. Do tej pory w ramach funduszu zgromadzono już 66,4 miliona dolarów. Ponadto przeznaczono ponad 1,5 miliarda dolarów na utrzymanie stabilności makroekonomicznej i finansowej, złagodzenie problemów bezrobocia związanych z COVID-19 i wspieranie przedsiębiorczości. Wynagrodzenia pracowników służby zdrowia w państwowych placówkach medycznych i szpitalach leczących COVID-19 wzrosły 3-5-krotnie. Rząd przeznaczył 23,5 mln USD na opłacenie czesnego 17 000 studentów z rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji. Azerbejdżan, jako kluczowe centrum tranzytowe i logistyczne między Turcją a Azją Środkową, podjął dodatkowe środki w celu ułatwienia tranzytu towarów. Pomimo negatywnego wpływu pandemii w 2020 r. przez Azerbejdżan przetransportowano ze Wschodu ponad 2450000 ton towarów, co wskazuje na wzrost o 62,4 proc. w porównaniu z rokiem 2019.
W czasie, gdy świat walczy tylko z pandemią, Azerbejdżan prowadził także 44-dniową wojnę i odniósł wielkie zwycięstwo. Nawet w tak ciężkiej sytuacji rząd Azerbejdżanu skupiał uwagę na sytuacji epidemiologicznej i zadbał o nasz naród. W celu ochrony zdrowia mieszkańców rząd Azerbejdżanu 18 stycznia 2021 r. jako pierwszy rozpoczął pierwszą akcję szczepień na Kaukazie Południowym.
Azerbejdżan, który ugruntował swoją pozycję odpowiedzialnego i wiarygodnego partnera na arenie międzynarodowej, również przyczynił się do międzynarodowych wysiłków na rzecz zwalczania pandemii COVID-19. W tym celu Azerbejdżan przekazał 10 milionów USD dobrowolnej pomocy finansowej Światowej Organizacji Zdrowia, a także zapewnił pomoc humanitarną i materialną ISESCO, Agencji Narodów Zjednoczonych Pomocy Uchodźcom Palestyńskim na Bliskim Wschodzie (UNRWA) oraz ponad 30 krajom. To nie przypadek, że Światowa Organizacja Zdrowia nazwała Azerbejdżan wzorowym krajem w walce z pandemią.. Na szczycie Grupy Kontaktowej Ruchu Państw Niezaangażowanych poświęconym tematyce zwalczania koronawirusa, który odbył się 4 maja 2020 r. z inicjatywy Prezydenta Republiki Azerbejdżanu Ilhama Alijewa, Prezydent Azerbejdżanu wystąpił z propozycją zorganizowanie specjalnej sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ na poziomie szefów państw i rządów, poświęconej walce z koronawirusem. Inicjatywę poparło ponad 150 państw członkowskich ONZ, a w dniach 3-4 grudnia 2020 r. odbyła się sesja specjalna na wysokim szczeblu, poświęcona wspomnianej tematyce. Dnia 23 marca 2021 r. w ramach 46. sesji Rady Praw Człowieka ONZ, z inicjatywy Azerbejdżanu, jako przewodniczącego Ruchu Państw Niezaangażowanych, przyjęto rezolucję pt. „Zapewnienie równego, przystępnego, terminowego i powszechnego dostępu do szczepionek na COVID-19 ”.
Podczas pandemii Azerbejdżan i Polska udzielały sobie wzajemnej pomocy humanitarnej w walce z COVID-19.
Jakie będą konsekwencje wojny w Górskim Karabachu zarówno dla Azerbejdżanu jak i ogólnie pod kątem stosunków międzynarodowych w regionie? Co dzieje się dzisiaj na terenach, które wróciły pod kontrolę Azerbejdżanu? Czy jest szansa na osiągnięcie ostatecznych decyzji poprzez rozwiązanie pokojowe w sprawie Karabachu i poprawę stosunków między Azerbejdżanem a Armenią?
Jak państwo wiedzą, trójstronne oświadczenie podpisane 10 listopada 2020 r. przez przywódców Azerbejdżanu, Armenii i Rosji zakończyło trwający od trzech dekad konflikt zbrojny między Armenią a Azerbejdżanem oraz okupację terytoriów Azerbejdżanu. Deklaracja raz jeszcze potwierdziła międzynarodowy, międzypaństwowy charakter ormiańsko-azerbejdżańskiego konfliktu Górskiego Karabachu. Azerbejdżan samodzielnie wdrożył 4 rezolucje Rady Bezpieczeństwa ONZ przyjęte w 1993 r. i w tym zakresie, kierując się artykułem 51 Karty Narodów Zjednoczonych, indywidualnie wypełnił wymogi owych rezolucji. 132-kilometrowy odcinek naszej granicy państwowej z Iranem został wyzwolony spod okupacji i utworzono tam posterunki graniczne. Tymsamym położono kres wieloletniej transgranicznej przestępczości zorganizowanej w tym kierunku przez Armenię. Wyzwolone terytoria zostały uwolnione oswobodzone z nielegalnej działalności gospodarczej, z przestępczych grup (obozy szkoleniowe dla terrorystów, uprawa i przemyt narkotyków) i osadnictwa (ormianizacja tych terenów poprzez umieszczenie na tych terenach rodzin ormiańskich z Syrii, Libanu oraz innych krajów Bliskiego Wschodu).
Oświadczenie trójstronne zawiera ważne postanowienie dotyczące powrotu przesiedleńców wewnętrznych (IDP) i uchodźców do ich domów pod nadzorem Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do spraw uchodźców. Przewiduje również usunięcie przeszkód dla wszystkich powiązań gospodarczych i transportowych w regionie oraz gwarantuje bezpieczny przepływ osób, pojazdów i ładunków między Armenią a Azerbejdżanem w obu kierunkach, w tym połączenie między Azerbejdżanem a jego Autonomiczną Republiką Nachiczewanu. Obecnie utworzona została podstawa idei wymiany korytarzy i pojawiły się możliwości dla krajów regionu skorzystania z trwających projektów łączności regionalnej zainicjowanych przez Azerbejdżan, w tym kluczowych strategicznych komponentów magistrali, transregionalnych projektów infrastrukturalnych o modułowych możliwościach wzdłuż osi Wschód-Zachód i Północ-Południe. Krótko mówiąc, w regionie stworzyła się nowa rzeczywistość i pojawiły się sprzyjające warunki dla zapewnienia długooczekiwanego pokoju i stabilności.
Muszę z żalem odnotować, że na terenach wyzwolonych prawie wszystko, łącznie z budynkami mieszkalnymi, administracyjnymi, szkołami i szpitalami, zostało zniszczone przez ormiańskie siły zbrojne. Skala zniszczeń i wandalizmu na niedawno wyzwolonych terytoriach jest szokująca i bezprecedensowa. Z wyjątkiem obszarów zamieszkanych przez nielegalnych osadników ormiańskich, większość wyzwolonych terytoriów została dosłownie zamieniona w krainę duchów, ponieważ cała infrastruktura cywilna i prywatne domy, a także miejsca kulturowe i religijne, które istniały tam przed okupacją, zostały zrównane z ziemią. Celowe zniszczenie i umyślne zaniedbanie 1891 zasobów kulturowych, obejmujących 738 pomników, 28 muzeów z ponad 83 500 eksponatami, 4 galerie obrazów, 14 kompleksów memorialnych i 1107 placówek kulturalnych, doprowadziło do wielkich strat kulturowych Azerbejdżanu. Oprócz wymienionych w czasie okupacji zniszczono 67 meczetów i ponad 192 muzułmańskich i chrześcijańskich świątyń.
Podpisując porozumienie trójstronne wkroczyliśmy w nowy etap pokonfliktowy – etap odbudowy i rehabilitacji, etap przywracania pokojowego współistnienia. Pojawiają się nowe możliwości rozwoju i współpracy. Azerbejdżan jest zdecydowany ponownie zintegrować swoich obywateli pochodzenia ormiańskiego, zamieszkałych na terytorium regionu Górskiego Karabachu Republiki Azerbejdżanu, w swojej przestrzeni politycznej, społecznej i gospodarczej, gwarantując te same prawa i wolności wszystkim obywatelom Azerbejdżanu niezależnie od ich przynależności etnicznej i religijnej na równych i niedyskryminujących zasadach. Konstytucja Republiki Azerbejdżanu zapewnia solidne ramy prawne w tym zakresie. Pokojowe współistnienie mieszkańców Azerbejdżanu i Armenii na terytoriach dotkniętych konfliktem, oparte na wzajemnym poszanowaniu bezpieczeństwa, tożsamości etnicznej i religijnej w ramach suwerenności i integralności terytorialnej Azerbejdżanu, musi być i zostanie ostatecznie zapewnione.
Obecnie najważniejszą kwestią stojącą przed naszą republiką jest zapewnienie trwałego osiedlenia się naszych obywateli na terenach wyzwolonych w oparciu o strategię „Wielkiego Powrotu” oraz integracja tych terenów z systemem gospodarczym kraju. W tym zakresie zaplanowana budowa międzynarodowego korytarza transportowo-logistycznego w regionie da istotny impuls do zwiększenia dostępu do światowych rynków i ożywienia życia na zdewastowanych ziemiach.
Obecnie już rozpoczęła się realizacja procesu odbudowy, zarządzanego z jednego centrum. Budżet państwa na 2021 r. zapewnia również wsparcie finansowe na odbudowę i restaurację wyzwolonych z okupacji ziem. Według wstępnych danych na odbudowę i restaurację wyzwolonych terytoriów, stworzenie infrastruktury społeczno-gospodarczej, energetycznej, użyteczności publicznej, transportowej, zapewnienie warunków życia i pracy dla naszych obywateli powracających do swoich rodzimych ziem, zostanie przeznaczony 1 miliard euro. Obecnie w Karabachu budowane jest międzynarodowe lotnisko, autostrady i linie kolejowe. W celu stworzenia strefy „zielonej energii” na wyzwolonych obszarach w niektórych miejscach jako projekty pilotażowe będą stosowane koncepcje „inteligentnego miasta” i „inteligentnej wioski”. Zaopatrzenie w wodę 100 000 hektarów dotychczas nienawadnianych terenów zapewni na wyzwolonych ziemiach szybki rozwój produkcji i hodowli roślinnej, owocowej i zwierzęcej.
Azerbejdżan jako kraj wielokulturowy zapewni na wyzwolonych terenach odbudowę nie tylko muzułmańskich zabytków, ale także zabytków chrześcijańskich oraz należących do innych religii (chrześcijaństwo w Azerbejdżanie zaczęło rozpowszechniać się w czasach uczniów Jezusa Chrystusa, a jego apostołowie zaczęli przybywać do starożytnego azerbejdżańskiego państwa Albanii Kaukaskiej. Rozprzestrzenianie się chrześcijaństwa na tych terenach wiąże się z imionami apostołów Bartłomieja i Tadeusza, a także uczniów Tadeusza – Elizeusza i Mara. W wyniku działalności Elizeusza we wsi Kisz w regionie Szeki w Azerbejdżanie powstał pierwszy chrześcijański kościół na Kaukazie, zwany „Matką Kościołów Wschodnich”. Później wspólnoty chrześcijańskie pojawiły się w innych częściach Albanii Kaukaskiej i tak powstał albański kościół apostolski. Kościół ten niegdyś zajmował pozycyję decyzyjną na ziemiach Azerbejdżanu, a w 313 roku albański kościół apostolski został podniesiony do rangi kościoła oficjalnego poprzez proklamowanie chrześcijaństwa jako religii państwowej przez albańskiego cara Urnajra).
Kształtowanie się nowych realiów powoduje konieczność ustanowienia nowego formatu współpracy międzynarodowej w regionie. Obok inwestycji państwowych, inwestycje krajowe i zagraniczne także angażują się w odbudowę infrastruktury społecznej i zapewnienia zatrudnienia na wyzwolonych terenach. Prowadzona jest polityka zachęcania przyjaznych krajów, w tym strategicznych krajów partnerskich, takich jak Polska, do wielkiej twórczej pracy. W ostatnich czasach rozpoczął się proces budowy autostrad i linii kolejowych, wspólna realizacja projektów infrastrukturalnych przez firmy wielu zaprzyjaźnionych krajów oraz prywatne instytucje naszego kraju.
Jeśli chodzi o poprawę relacji między Azerbejdżanem a Armenią, to muszę powiedzieć, że normalizacja stosunków będzie bardziej zależała od polityki rządu Armenii. Prezydent Azerbejdżanu wzywał do powstrzymania się od marzeń, wielokrotnie ostrzegając siły w Armenii, które nie chcą pogodzić się z klęską, wzywając Ormian do zemsty, wojny i rewanszu. Jednak strona ormiańska nadal podejmuje kroki, które służą niestabilności w regionie. Wiadomo, że personel armeńskich sił zbrojnych jest potajemnie wysyłany na terytorium Azerbejdżanu w cywilnych ubraniach i pojazdach cywilnych przez „korytarz Lachin” w celu uniknięcia tu kontroli rosyjskich sił pokojowych. Nie mogą być zapomniane takie fakty jak masowe zaminowanie przez Armenię wyzwolonych azerbejdżańskich terenów, odmowa władz Armenii udostępniania informacji o polach minowych w celu zapewnienia bezpieczeństwa regionu, jak również zaginięcie bez wieści 3890 obywateli Azerbejdżanu podczas pierwszej wojny karabaskiej.
Chciałbym również zacytować Prezydenta Republiki Azerbejdżanu, Ilhama Alijewa: „Nasze stosunki z krajami sąsiednimi są dla nas priorytetem. Relacje te opierają się na bardzo zdrowych podstawach. Zbudowaliśmy tę politykę na zasadach przyjaźni i dobrego sąsiedztwa. Stosunki Azerbejdżanu z sąsiednimi krajami noszą charakter strategiczny. Mieszkamy w tym samym regionie, jesteśmy sąsiadami, i to sąsiedztwo będzie trwać wiecznie”. Moim zdaniem powyższe poglądy Prezydenta Azerbejdżanu jasno opisują pokojowo nastawioną politykę i stanowisko Azerbejdżanu. W tym względzie bardziej perspektywiczną decyzją dla Armenii byłby wybór rzetelnej i wzajemnie korzystnej współpracy z krajami sąsiednimi w celu zabezpieczenia swoich interesów jako normalnego i niezależnego państwa, zamiast roszczeń terytorialnych wobec sąsiadów. Ideologie nacjonalistyczno-faszystowskie, takie jak „MIATSUM”, „WIELKA ARMENIA”, „TSECHAKRON”, „ARMENIZM” zwiastują Armenii tylko krzywdę. Zbawienie Armenii będzie zależało od przejścia od izolacji do współistnienia i integracji, od samostanowienia do tolerancji.
W Azerbejdżanie, zwłaszcza w Baku, jest wiele miejsc związanych z Polakami, którzy przyczynili się do rozwoju lokalnego przemysłu w XIX wieku. Czy tę historię pamiętają w Azerbejdżanie? Jak postrzegani są Polacy i Polska w Państwa kraju?
Proponuję, abyśmy spojrzeli na tę kwestię ogólnie w kontekście historycznym relacji azerbejdżańsko-polskich. W przyszłym roku minie 550. rocznica nawiązania stosunków między Azerbejdżanem a Polską. W 1472 r. władca Akkojunlu Azerbejdżanu, Uzun Hasan, skierował list do króla Polski Kazimierza Jagiellończyka IV, a korespondencja między dwoma władcami państw trwała do 1477 roku. Z tego powodu rok 1472 jest uważany za początek historycznych stosunków polsko-azerbejdżańskich. Z historii wiadomo, że w 1680 r. polscy jezuici przybyli do azerbejdżańskiego miasta Gandża, gdzie utworzyli misję i prowadzili swoją działalność.
Kolejne przybycie Polaków do Azerbejdżanu sięga XIX i początku XX wieku, okresu carskiej Rosji. W tym czasie, gdy Polska i Azerbejdżan wchodziły w skład carskiej Rosji, do Azerbejdżanu przybyło wielu Polaków, a wśród nich byli wybitni architekci, inżynierowie, wojskowi i mężowie stanu, którzy odegrali wyjątkową rolę w życiu społecznym, politycznym i kulturalnym Azerbejdżanu.
Kościoły katolickie zbudowane były najpierw w azerbejdżańskich miastach Gusar i Zagatala, a następnie w 1908 r. pod kierunkiem polskiego architekta Józefa Płoszko, Kościól Najświętszej Marii Panny w Baku przez katolickich Polaków, których liczba w drugiej połowie XIX wieku w Azerbejdżanie wynosiła ponad 12 000 osób.
Zbudowane w Baku zabytki architektury, takie jak obecny gmach Ratusza Miasta Baku (Bakijska Rada), budynek Prezydium Narodowej Akademii Nauk Republiki Azerbejdżanu (Ismayilliye), budynek Saadet Sarayi, budynki Teatru Lalek, Muzeum Historii (dom H. Z. Tagijewa), Muzułmańskiego Gimnazjum Dziewcząt, Prokuratury Generalnej Republiki Azerbejdżanu, kościół Najświętszej Marii Panny związane są z nazwiskami wybitnych architektów tamtego okresu – Józefa Goslawskiego, Józefa Płoszko, Kazimierza Skórewicza, Eugeniusza Skibinskiego, Konstantego Borysoglebskiego. Podczas oficjalnej wizyty Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej Andrzeja Dudy w Azerbejdżanie, która miała miejsce w dniu 30 maja 2019 r., jednej z centralnych ulic Baku nadano nazwę „Ulica Polskich Architektów”. Także przy udziale Prezydenta Republiki Azerbejdżanu Ilhama Alijew i Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej Andrzeja Dudy odbyło się uroczyste otwarcie tablic upamiętniających polskich architektów.
Przełom XIX i XX wieku to okres rewolucji przemysłowej w Azerbejdżanie. W tym okresie w naszym kraju położono podwaliny przemysłu naftowego, a miasto Baku rozwijało się w szybkim tempie. Oczywiście wymagania kraju rozwijającego się rosną z dnia na dzień. Pojawiła się potrzeba budowy nowego systemu wodnego dla Baku, liczącego setki tysięcy mieszkańców. Tymczasem polski inżynier Stefan Skrzywan podejmuje się tego trudnego i odpowiedzialnego zadania i wraz z brytyjskim inżynierem Williamem Lindleyem budują wodociąg Szollar. Obecnie wodociąg ten zaopatruje w wodę dziesiątki tysięcy rodzin i gospodarstw w Baku.
Na szczególną uwagę zasługują nazwiska polskich inżynierów Witolda Zglenickiego oraz Pawła Potockiego, którzy odegrali bardzo istotną rolę w rozwoju przemysłu naftowego w Azerbejdżanie na przełomie XIX i XX wieku. Proces wydobywania ropy z dna Morza Kaspijskiego został opracowany na podstawie projektów inżyniera, geologa i wybitnego filantropa Witolda Zglenickiego. Projekt zasypania ziemią obszaru Bibiheybat, prowadzony przez geologa i inżyniera naftowego P. Potockiego, został pomyślnie zrealizowany, a następnie zaczęto wydobycie ropy natowej z tych terenów. Obecnie grób P. Potockiego znajduje się na terenie Morza Kaspijskiego Bibiheybat, wypełnionego pod jego kierunkiem i został odrestaurowany przez rząd Republiki Azerbejdżanu.
Bliska jest także naszemu narodowi pamięć Macieja Sulkiewicza, szefa Sztabu Generalnego Armii Narodowej Azerbejdżańskiej Republiki Demokratycznej, istniejącej w latach 1918-1920. W Parku Polinskiego, jednym z centralnych parków Warszawy, wzniesiono pomnik ku czci generała M.Sulkiewicza, który wniósł duży wkład w budowę armii azerbejdżańskiej, oraz pułkownika Veli bej Jedigara, dyplomowanego Wojska Polskiego i Armii Krajowej.
Tej historii naród azerbejdżański nie zapomina, wręcz jest ona wspominana w naszym kraju z wdzięcznością, tak samo jak Polacy wspominają z wielkim szacunkiem syna Azerbejdżanu Veli bey Jedigara, który walczył o niepodległość Polski.
Jakie są według Pani Ambasador najważniejsze możliwości rozwoju kontaktów i współpracy polsko-azerbejdżańskiej?
Jak wspomniałam powyżej, stosunki między Azerbejdżanem a Polską mają 550.letnią historię. Jednocześnie w przyszłym roku przypada 30. rocznica odnowienia polsko-azerbejdżańskich stosunków dyplomatycznych. Relacje między naszymi krajami zarówno w sferze politycznej, jak i gospodarczej czy kulturalnej są zbuowane na wysokim poziomie zaufania. Podpisana w 2017 r. przez Prezydenta Republiki Azerbejdżanu Ilhama Alijewa i Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej Andrzeja Dudę „Wspólna deklaracja w sprawie mapy drogowej dotyczącej strategii partnerstwa i współpracy gospodarczej między Rzeczpospolitą Polską a Republiką Azerbejdżanu” podnosi stosunki między naszymi krajami do poziomu partnerstwa strategicznego.
Niestety światowa pandemia COVID-19, która rozpoczęła się w zeszłym roku, nie ominęła również naszych krajów. Wiele projektów i inicjatyw zaplanowanych w tym okresie zostało przesuniętych w czasie. Jednocześnie wierzę, że w warunkach realizacji masowych szczepień nasze kraje wkrótce powrócą do normalnych warunków życia, a wcześniej zaplanowane oraz nowe projekty zostaną ostatecznie zrealizowane w tym roku.
Jak Państwo wiedzą, podczas 44-dniowej wojny ojczyźnianej, która miała miejsce w zeszłym roku, Azerbejdżan położył kres okupacji swoich terytoriów przez Armenię na 30 lat i przywrócił swoją integralność terytorialną. Obecnie Azerbejdżan prowadzi działania związane z odbudową, restauracją i reintegracją na wyzwolonych terytoriach. Jednym z głównych zadań stojących dziś przed rządem Azerbejdżanu jest oczyszczenie tych terenów z min i odbudowanie ich przy użyciu nowych technologii, aby zapewnić możliwość powrotu i bezpieczne życie przesiedleńcom, którzy przez 30 lat nie mogli wrócić do swoich domów. W tym zakresie Azerbejdżan jest otwarty na ewentualne propozycje krajów partnerskich, w tym przyjaznej Polski i polskiego środowiska biznesowego.
Przywrócenie integralności terytorialnej Azerbejdżanu stworzyło również nową sytuację społeczną, gospodarczą i geopolityczną w regionie. Wspólna deklaracja podpisana przez prezydentów Azerbejdżanu, Rosji i Armenii w dniach 10 listopada 2020 r. i 11 stycznia 2021 r. obejmuje również otwarcie komunikacji między Azerbejdżanem a Armenią, co z kolei otworzy korytarz między Azerbejdżanem a należącym do niego regionem Nachiczewanu, stwarzając możliwości transportu z naszego kraju i innych krajów do Europy i odwrotnie.
Jednocześnie, jak wiadomo, Azerbejdżan jest największym państwem Kaukazu Południowego i stanowi 70 proc. gospodarki regionu. W wyniku pomyślnej polityki Azerbejdżanu projekty realizowane w regionie wymagają konieczności udziału Azerbejdżanu. Obecnie działający z sukcesem Południowy Korytarz Gazowy uczynił Azerbejdżan wiarygodnym partnerem w zapewnianiu bezpieczeństwa energetycznego Europy i dywersyfikacji zasobów energetycznych. Jednocześnie oddanie do użytku Bakijskiego Międzynarodowego Morskiego Portu Handlowego i utworzenie Wolnej Strefy Ekonomicznej Alat sprawia, że Azerbejdżan jest węzłem tranzytowym i logistycznym w korytarzu transportowym Wschód-Zachód, co stwarza korzystne możliwości dla potencjalnych inwestorów. Wysoko doceniamy potencjał współpracy gospodarczej z Polską w powyższych i innych obszarach.
Azerbejdżan pozostaje dla Polaków krajem relatywnie tajemniczym, o wiele mniej znanym niż np. Gruzja… A jeśli mówi się, że Pani kraj jest państwem świeckim, choć większość wyznaje islam, wielu odniesie się do tego faktu z niedowierzaniem. Jakie są cechy społeczeństwa azerbejdżańskiego na tle innych krajów islamskich i jak wyglądał historyczny rozwój tych cech? Czy można uznać współczesny Azerbejdżan za kraj wielokulturowy?
Islam, który jest podstawą wartości narodowo-moralnych narodu azerbejdżańskiego i ma bogatą historię, rozpowszechnił się w naszym kraju w połowie VII wieku i zajął dominujące miejsce w świadomości społecznej. Jednak, jak wspomniano powyżej, do tego czasu Azerbejdżan posiadał bogate dziedzictwo dominującego chrześcijaństwa i zaratusztrianizmu. Dzięki temu Azerbejdżan znany jest jako miejsce, w którym spotykają się różne cywilizacje i kultury, gdzie przez wieki kształtowało się środowisko różnorodności narodowej i kulturowej, a ludzie różnych narodowości i religii żyją w pokoju, wzajemnym zrozumieniu i dialogu. Jednym z najlepszych tego przykładów był fakt, że Demokratyczna Republika Azerbejdżanu, utworzona w 1918 r., w Deklaracji Niepodległości zagwarantowała prawa polityczne i obywatelstwo wszystkim obywatelom zamieszkującym w jej granicach, niezależnie od narodowości, wyznania, klasy i płci (Wraz z utworzeniem tego państwa po raz pierwszy na Wschodzie powstała demokratyczna republika parlamentarna w Azerbejdżanie). Ta różnorodność etniczna i kulturowa w Azerbejdżanie jest doskonale regulowana przez politykę wielokulturowości. W zasadzie wielokulturowość i tolerancja historycznie były stylem życia narodu azerbejdżańskiego i na co dzień stały się stylem życia każdego obywatela Azerbejdżanu, niezależnie od jego tożsamości narodowej, języka czy wyznania.
W Baku, wyróżniającym się swoją unikatowością, znajdują się zarówno muzułmańskie meczety i świątynia czczicieli ognia, jak i kościół katolicki, synagoga, świątynia prawosławna i kircha. Już ich bliskość geograficzna świadczy o możliwości wspólnego działania w warunkach wysokiej tolerancji i potwierdza, że podstawowe wartości każdej religii pokrywają się z wartościami uniwersalnymi. Słynna katedra prawosławna w Baku została zbudowana z datków azerbejdżańskiego milionera naftowego Hadżiego Zeynalabdina Tagijewa (1838-1924).
Dziś, w czasach, gdy nasila się dyskryminacja religijna i narastają konflikty religijne na świecie, wielokulturowość i tolerancja stanowią integralną część polityki rządowej Azerbejdżanu. Żywym przykładem tego jest swobodne działanie i otrzymanie niezbędnego wsparcia ze strony państwa wielu chrześcijańskich i żydowskich religijnych placówek oświatowych wraz z 14 kościołami i 7 synagogami. Przedstawiciele różnych religii w Azerbejdżanie zademonstrowali jedność podczas wojny w naszym kraju. Znalazło to odzwierciedlenie w oświadczeniu Zarządu Muzułmanów Kaukazu (CMO) w sprawie wojny ojczyźnianej i wyznań religijnych w Azerbejdżanie, bowiem w oświadczeniach złożoncyh w języku rosyjskim i angielskim przez Zarząd Muzułmaów Kaukazu, społeczności żydowskie w Azerbejdżanie, diecezje Baku i Azerbejdżanu Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego, Wspólnotę katolicką w Azerbejdżanie i wspólnoty ewangelicko-chrześcijańskie potępiły ormiański wandalizm i okazały solidarność z narodem azerbejdżańskim.
Dziś Azerbejdżan wzmacnia swoją misję na Wschodzie i Zachodzie, pełniąc rolę pomostu między dwiema różnymi cywilizacjami. Idea ta znajduje dobre odzwierciedlenie w polityce zagranicznej państwa. Dziś Azerbejdżan jest pełnoprawnym członkiem tak prestiżowych organizacji jak ONZ, OBWE, Rada Europy, Organizacja Konferencji Islamskiej. Azerbejdżan z sukcesem kontynuuje proces integracji europejskiej w ramach współinicjowanego przez Polskę projektu „Partnerstwo Wschodnie” realizowanego przez Unię Europejską. Z racji tego, że atmosfera tolerancji w Azerbejdżanie jest zawsze na najwyższym poziomie, w kraju organizowane jest wiele międzynarodowych wydarzeń i konferencji naukowych poświęconych wielokulturowości, relacjom między narodami i religiami, dialogowi (VII Światowe Forum Sojuszu Cywilizacji ONZ, Światowe Forum Dialogu Międzykulturowego itp.).
Wielokulturowość, oprócz tego, że jest polityką państwa, przejawia się jako niezmienny sposób życia współczesnym społeczeństwa azerbejdżańskiego. Pozytywną tradycją staje się przedstawianie światu tolerancyjnej i wielokulturowej rzeczywistości Azerbejdżanu nie tylko oczami narodu azerbejdżańskiego, ale także oczami zagranicznych naukowców, wybitnych badaczy, polityków i studentów. W ramach projektu „Nauczanie przedmiotu wielokulturowości Azerbejdżanu za granicą i na uczelniach w kraju” wielokulturowość azerbejdżańską wykłada się obecnie na 13 prestiżowych uniwersytetach na całym świecie i w 28 uczelniach Azerbejdżan.
Zgodnie z powszechnym stereotypem w Polsce (i nie tylko) kobiety w krajach islamskich mają ograniczone prawa i są podporządkowane mężczyznom. Czy w Azerbejdżanie to już nie jest aktualne? A może tutaj też mamy do czynienia ze specyfiką kultury Pani narodu?
Mówiąc o pozycji kobiet we współczesnym społeczeństwie, należy zauważyć, że każdy kraj ma własną ścieżkę rozwoju, swoje specyficzne cechy w tym obszarze. Dziś słusznie jesteśmy dumni z pozycji kobiet w społeczeństwie Azerbejdżanu. Wysoki szacunek i troska o kobiety, będąc szlachetną i wysoką cechą narodu azerbejdżańskiego, od dawna stanowi podstawę naszych narodowych wartości mentalnych i religijnych. Naród azerbejdżański zawsze darzył kobiety wielkim szacunkiem, ich rolą w życiu publicznym, zajmowaną pozycją, utożsamiał kobietę pojęciami ojczyzny, matki, ziemi, języka, które uważa za święte. Wybitni przedstawiciele naszej literatury i kultury w swoich pracach chwalili odwagę, piękno i czystość moralną Azerbejdżanek.
Demokratyczna Republika Azerbejdżanu jako pierwsza demokratyczna republika na Wschodzie, przyznała kobietom prawo do głosowania i bycia wybranymi na mocy Deklaracji Niepodległości z 1918 r. Należy zauważyć, że Azerbejdżanki nabyły te prawa szybciej niż mieszkanki wielu krajów europejskich. Na początku XX wieku azerbejdżańskie kobiety, które miały dostęp do edukacji, osiągnęły równość gender nie tylko w szkolnictwie średnim, ale także wyższym. W historii Azerbejdżanu być może w porównaniu z innymi narodami było więcej kobiet-bohaterek, kobiet-władczyń, kobiet-dyplomatek. Ogólnie, patrząc zarówno na historię, jak i czasy współczesne Azerbejdżanu, możemy podać wiele przykładów: bohaterskie władczynie Tomris, Nuszaba, nasze pierwsze dyplomatki Sara Chatun, Despina Chatun, Tuti Bika, Mahsati Gandżavi, wyróżniająca się nie tylko dziełami, ale również swoją działalnością społeczno-polityczną, Churshudbanu Natavan, Aszig Pari, pierwsza kobieta pilot na Kaukazie, w Europie Południowej i na Bliskim Wschodzie podczas II wojny światowej Leyla Mammadbayova, jedna z dwóch kapitanów statków na świecie Szovkat Salimova, pierwsza męczeńska bohaterka narodowa Salatyn Askerova, Zarifa Aliyeva, pierwsza kobieta okulistka, wiceprezydent Azerbejdżanu Mehribana Aliyeva oraz inne.
Pragnę zauważyć, że pierwsza Konstytucja niepodległego Azerbejdżanu przyjęta w 1995 r, współpraca z organizacjami międzynarodowymi w tej sferze i przyjęte ustawy potwierdziły równouprawnienie kobiet i mężczyzn oraz stworzyły podstawy prawne do ich aktywnego udziału w procesie budowania demokratycznego stanu. Obecnie azerbejdżańskie kobiety są reprezentowane w różnych sferach, m.in. w rządzie, prawie i sądownictwie oraz biorą aktywny udział w życiu publicznym i politycznym kraju. Oprócz tego kobiety azerbejdżańskie wnoszą istotny wkład w tak ważną dziedzinę, jak ochrona wartości rodzinnych. Azerbejdżan, łączący wartości wschodnie i zachodnie, może więc być przykładem w dziedzinie gender.
Obecnie w Azerbejdżanie na 100 studentów przypada 47 kobiet i 53 mężczyzn. W Azerbejdżanie kobiety są również licznie reprezentowane w nauce. 56 proc. studentów przyjętych na studia doktoranckie to kobiety, a 58,1 proc. osób podejmujących karierę naukową to także kobiety. Kobiety stanowią 25 proc. wszystkich przedsiębiorców w Azerbejdżanie i jest to znacząca liczba, biorąc pod uwagę fakt, że sektor prywatny stanowi około 80 proc. PKB Azerbejdżanu. Azerbejdżanki również służą w wojsku, a około tysiąca kobiet pełni czynną służbę.
W 2000 r. liczba posłów płci żeńskiej wyniosła 4,3 proc. , a w 2020 r. aż 18,2 proc. . Po raz pierwszy w historii niepodległości naszego kraju przewodniczącą Milli Madżlis została wybrana kobieta. W 2004 r. kobiety stanowiły 4 proc. urzędów gmin, podczas gdy w 2019 r. (ostatnie wybory samorządowe) udział kobiet wybranych do gmin wyniósł 39 proc. .
Dziś kobiety azerbejdżańskie łączą w sobie tradycje, innowacje, intelekt i aktywność społeczną. Kobiety są nie tylko obrońcami duchowych i kulturowych tradycji naszego narodu, ale także biorą czynny udział w rozwoju niepodległego państwa azerbejdżańskiego, odgrywając ważną rolę we wszystkich zawodach i dziedzinach. Jako pierwsza ambasadorka (czy kobieta ambasador) Azerbejdżanu w Polsce mam również zaszczyt przyczynić się do tego partnerstwa, które ma głębokie korzenie historyczne między naszymi krajami.