Czy przyszłoroczne wybory do Parlamentu Europejskiego odbędą się według tych samych reguł co w 2014 roku? Byłby to skutek spodziewanego weta prezydenta Dudy.
To już drugie podejście Jarosława Kaczyńskiego do zmian w Kodeksie Wyborczym. Pierwsza zmiana – nowelizacja ordynacji wyborczej do samorządów –zakończyła się wprowadzeniem tylko części zapisów forsowanych przez PiS. Najbardziej niebezpieczne dla demokratycznych wyborów były propozycje zmniejszenia okręgów wyborczych. W okręgach 3-5 mandatowych zabrakłoby miejsca dla radnych z mniejszych ugrupowań. Ostatecznie – pod wpływem zmasowanej krytyki – Jarosław Kaczyński cofnął się. Wielkości okręgów wyborczych pozostały bez zmian.
Podobny manewr PiS zastosował podczas nowelizacji ordynacji wyborczej do Parlamentu Europejskiego. Pod pretekstem zwiększenia reprezentacji mieszkańców Polski wschodniej, drastycznie podniesiony został tak zwany efektywny próg wyborczy. To oznaczało, że ugrupowanie, które nie osiągnie co najmniej kilkunastoprocentowego wyniku wyborczego, nie będzie miało szans na posiadanie swoich posłów w Parlamencie Europejskim. Wygląda na to, że Kaczyński przegrywa po raz drugi. Tym razem nogę podstawia mu prezydent Duda.
Europejski POPiS
Faktycznie, dotychczasowe reguły przeprowadzania wyborów do Parlamentu Europejskiego były skomplikowane. Ale zapisany w Kodeksie Wyborczym 5 procentowy próg działał.
W pierwszych wyborach w 2004 roku na listę Komitetu Wyborczego Wyborców Socjaldemokracji Polskiej oddano 324 707 głosów, co stanowiło 5,33 proc. głosów ważnych w skali kraju. Mimo tak nieznacznego przekroczenia progu wyborczego, komitet uzyskał aż trzy mandaty. Podobnie rzecz się miała we wszystkich kolejnych wyborach. W 2014 roku najmniejszym ugrupowaniem, które przekroczyło próg wyborczy, było Polskie Stronnictwo Ludowe. Uzyskując wynik 6,8 proc. wprowadziło do Parlamentu Europejskiego czterech europosłów.
W 2004 roku mandaty europoselskie rozdzielono pomiędzy 5 komitetów, a w 2009 roku pomiędzy 4 komitety. W ostatnich wyborach mandaty otrzymali przedstawiciele 5 ugrupowań. Gdyby zaproponowane przez PiS zmiany ordynacji weszły w życie, byłyby to ostatnie takie wybory. Za 9 miesięcy, do Strasburga i Brukseli pojechaliby wyłącznie posłowie i posłanki POPiS-u.
13 Polsk
Istotą manipulacji wyborczej proponowanej przez polityków PiS-u była zmiana sposobu rozdziału mandatów w wyborach do Parlamentu Europejskiego. Dotychczas cała Polska była jednym ogólnokrajowym okręgiem wyborczym. I w ramach całej Polski dokonywano podziału mandatów przypadających poszczególnym komitetom. To rozwiązanie naturalne i powszechnie stosowane w państwach Unii Europejskiej. Chodzi bowiem o to, by w Europarlamencie znalazły się reprezentacje państw, a nie województw. Zaś podział Polski na 13 okręgów wyborczych, z którym mieliśmy do czynienia w poprzednich wyborach, miał wyłącznie charakter techniczny. Ułatwiając kandydatom i kandydatkom na europosłów prowadzenie kampanii wyborczych.
PiS wprowadził zmianę sposobu liczenia głosów. Każdy z dotychczasowych 13 okręgów wyborczych uzyskał „autonomię”. Przypisano mu konkretną liczbę mandatów (minimum 3), a głosy miano liczyć niezależne od innych okręgów. Szukając analogii, można powiedzieć, że wybory do Parlamentu Europejskiego przypominałyby wybory do sejmików wojewódzkich. Każde województwo (ew. dwa województwa tworzące okręg wyborczy) wybierałoby swoich przedstawicieli do Parlamentu Europejskiego. Dla województw takie rozwiązanie mogło być niekiedy korzystne. Dla polskiej demokracji – nie.
16,5 procent
Unia Europejska stawia swoim członkom dwa główne warunki dotyczące przeprowadzania wyborów do Parlamentu Europejskiego. Mają to być wybory proporcjonalne. I o progu wyborczym nie wyższym niż 5 procent.
Warunkiem proporcjonalności wyborów są okręgi wielomandatowe. Im większa liczba mandatów, tym lepsza reprezentacja różnych opcji politycznych. W wyborach do Parlamentu Europejskiego regułą jest okręg wyborczy obejmujący cały kraj. Wyjątkiem jest Belgia (trzy okręgi: flamandzki, francuski i niemiecki) i Irlandia. W przeszłości podział na 12 okręgów wyborczych istniał też w Wielkiej Brytanii oraz na 8 okręgów we Francji. Polska z 13 okręgami byłaby ewenementem w Unii Europejskiej.
Zmiana sposobu liczenia głosów skutkowała podwyższeniem efektywnego progu wyborczego. Biuro Legislacyjne Senatu obliczyło, że w skali kraju wyniósłby on 16,5 proc. Prawnicy Senatu ostrzegali, że zaproponowane przez PiS przepisy mogą być uznane za niezgodne z prawem europejskim.
Bez progu
Mimo że przepisy unijne pozwalają na stosowanie progu wyborczego, część państw rezygnuje z niego w swoich ordynacjach. Tak jest między innymi w Holandii, Belgii, Hiszpanii i Portugalii, gdzie nie ma minimalnego progu w wyborach do Parlamentu Europejskiego. Z nowych krajów UE: w Bułgarii, Słowenii i Estonii. Niemcy stopniowo obniżali obowiązujący próg wyborczy, by w końcu zredukować go do zera.
Niski próg wyborczy lub jego brak jest logiczną konsekwencją specyfiki wyborów do Parlamentu Europejskiego. W wyborach krajowych próg ma chronić przed zbytnim rozdrobnieniem reprezentacji parlamentarnej. Pamiętamy wybory parlamentarne z 1991 roku, gdy nie obowiązywał próg wyborczy. W Sejmie znaleźli się przedstawiciele 29 ugrupowań. Z tego 11 komitetów uzyskało zaledwie po jednym mandacie.
Analogiczne rozdrobnienie nie grozi Parlamentowi Europejskiemu. Gdyby wśród wybieranych w 2019 roku 52 polskich europarlamentarzystów znaleźli się przedstawiciele i przedstawicielki nawet kilkunastu komitetów i tak w Strasburgu zasilą oni kilka istniejących tam frakcji politycznych. Wydaje się, że dotychczasowa praktyka, kiedy to Polskę reprezentowali w Parlamencie Europejskim przedstawiciele 4-5 największych ugrupowań politycznych, była optymalna. Próbę ograniczenia tej reprezentacji wyłącznie do przedstawicieli PiS i PO szef PSL Władysław Kosiniak-Kamysz nazwał rozwiązaniem „zbójeckim”.
Biskupi decydują
Nie ma róży bez kolców. Zapowiedziane przez prezydenta Dudę weto dla zmian w ordynacji wyborczej do Parlamentu Europejskiego z pewnością cieszy. Układ polityczny, stanowiący zaplecze prezydenta Dudy – mniej. Jarosław Makowski przypomniał na łamach Gazety Wyborczej słowa biskupów sprzed trzech lat. Po wygranych przez PiS wyborach w 2015 roku arcybiskup Stanisław Gądecki powiedział, że: „po wojnie nie było jeszcze takiego zjednoczenia państwa i Kościoła”. To „zjednoczenie” jest szczególnie widoczne pomiędzy pałacami biskupimi i Pałacem Prezydenckim.
Kilka dni temu Episkopat wydał oświadczenie odnoszące się do wprowadzonych przez PiS zmian w ordynacji do Parlamentu Europejskiego. Biskupi skrytykowali nowelizację Kodeksu Wyborczego, zaznaczając, że prawo wyborcze: „winno służyć całemu społeczeństwu, (…) a nie tylko największym partiom politycznym”. Gwoli ścisłości, hierarchowie raczej nie mieli na myśli SLD, tylko polityków Kukiza, Marka Jurka i ewentualną „nową siłę” Macierewicza.
Jednak fakt pozostaje faktem: na główne zaplecze polityczne Prezydenta Polski wyrasta Kościół. Komunikat Episkopatu miał za zadanie przygotowanie politycznego gruntu pod prezydenckie weto. Sytuacja jest łudząco podobna do tej sprzed roku. Wówczas po zaskakującym dla Kaczyńskiego wecie ustaw sądowych, natychmiast głos zabrali biskupi. Śląc wyrazy poparcia dla decyzji prezydenta Dudy. Zaś sam Andrzej Duda ostatnie godziny poprzedzające ogłoszenie decyzji o zawetowaniu dwóch z trzech ustaw sądowych spędził na Jasnej Górze.
Do trzech razy
Kaczyńskiego nie kosztowało zbyt wiele wycofanie się ze złych rozwiązań ordynacji wyborczej do samorządów. Nie będzie też rozpaczał po zawetowaniu przez Dudę zapisów ordynacji wyborczej do Parlamentu Europejskiego. Ostatecznie to raptem parę mandatów europoselskich mniej lub więcej dla jego ugrupowania.
Największą bolączką Jarosława Kaczyńskiego jest utrata możliwości przetestowania małych okręgów wyborczych podczas mniej istotnych dla niego wyborów. Jestem przekonany, że na początku przyszłego roku PiS przedstawi kolejny pakiet zmian Kodeksu Wyborczego. Tym razem dotyczących wyborów najważniejszych dla Kaczyńskiego – wyborów parlamentarnych. I jestem niemal pewien, że koncepcja małych okręgów wyborczych powróci. Bo tylko w ten sposób może się ziścić marzenie Prezesa o większości konstytucyjnej w Sejmie. Nie będzie wtedy musiał łamać Konstytucji. Będzie ją sobie dowolnie zmieniał.
Większość konstytucyjna przy obecnym poparciu sondażowym – to tylko marzenie prawicy. Ale „zbójeckie” zmiany ordynacji – wycięcie mniejszych ugrupowań – może to marzenie przybliżyć. Co prawda politycy obecni na poniedziałkowym spotkaniu w Pałacu Prezydenckim cytują słowa prezydenta Dudy. Że zawetuje każdą ustawę, która ograniczałaby prawa wyborcze Polaków. Zaś Prezes już zapowiedział, że zmian w ordynacji do Sejmu nie będzie. Jednakże to ostatnia rzecz, którą doradzałbym opozycji: liczenie na Jarosława Kaczyńskiego i Andrzeja Dudę. I ewentualnie biskupów.
Weto
Chciałbym przy okazji zgłosić swoje osobiste weto. Sprzeciw wobec rosnącej roli Kościoła w świeckim państwie. Już nie tylko o aborcji, związkach homoseksualnych i in-vitro. Biskupi mówią również o trójpodziale władzy – o złych zmianach w sądownictwie. A ostatnio – o kształcie ordynacji wyborczej. W tych ostatnich dwóch sprawach mają zresztą rację. Ale obok racji – pokazują też polityczną siłę. Czego nie jest w stanie zdziałać opozycja. Czego nie są w stanie wywalczyć tłumy na ulicach. Tam biskupów posyłają.
Prezydenta i Prymasa powinno łączyć tylko jedno. Obaj zaczynają się na literę „P”. Tymczasem dla Dudy Kościół jest realnym i skutecznym zapleczem politycznym. To prawda, demokracja w Polsce jest zagrożona pod rządami Kaczyńskiego. Ale jako polityk lewicy, nie życzę sobie, aby na głównych obrońców sprawiedliwości i demokracji kreowali się hierarchowie kościelni.
***
Decyzja prezydenta Andrzeja Dudy o podpisaniu lub zawetowaniu uchwalonych przez PiS zmian w ordynacji wyborczej do Parlamentu Europejskiego ma zostać ogłoszona w czwartek. Spodziewamy się weta. Jeśli tak się nie stanie, SLD zwróci się do wiceprzewodniczących Komisji Europejskiej, w tym Fransa Timmermansa, aby Ci zwrócili się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej o sprawdzenie zgodności polskich przepisów wyborczych z prawem wspólnotowym.