To będzie jedna z ważniejszych legislacyjnych inicjatyw klubu Lewicy w tej kadencji. Projekt ustawy reprywatyzacyjnej, który będzie jeszcze przedmiotem konsultacji z ekspertami, ma zakończyć zwroty w naturze, zablokować handel roszczeniami i ukrócić wypłacanie horrendalnie wysokich odszkodowań. Lokatorom zaś przywrócić wiarę w sprawiedliwość.
Na konferencji prasowej 15 czerwca Robert Biedroń, jedyny lewicowy kandydat na prezydenta Polski, oraz posłanki Lewicy między innymi Hanna Gill-Piątek, przedstawili w Sejmie założenia do projektu ustawy reprywatyzacyjnej. Do prac nad projektem zapraszają szerokie środowiska społeczne i polityczne, by w końcu położyć kres krzywdzie lokatorów i bezkarności mafii handlarzy roszczeniami. Szczegółowe zapisy ustawy wypracują razem z lewicowymi parlamentarzystami działacze broniący praw lokatorów, samorządowcy, prawnicy.
Wiadomo jednak, jakie będą podstawowe filary projektu. W pierwszej kolejności Lewica chce, by reprywatyzacyjne roszczenia wygasły. Ci, którym niegdyś odebrano nieruchomości oraz ich spadkobiercy mieli dość czasu, by zgłosić swoje roszczenia. Roszczenia i prawo do rekompensaty nie będą też mogły być sprzedawane osobom trzecim. Lewica chce również ułatwień w procedurze zasiedzenia własności nieruchomości przez jednostki samorządu terytorialnego. Proces wygasania roszczeń reprywatyzacyjnych miałby również zostać poddany pod kontrolę społeczną.
Czas na sprawiedliwość
– Przez ostatnie 31 lat państwo w sprawie reprywatyzacji było silne wobec słabych i słabe wobec silnych. W tym okresie państwo pozwalało na bezkarne funkcjonowanie tzw. czyścicieli kamienic. Lokatorzy byli często w brutalny sposób przejmowani razem z kamienicami i wyrzucani na bruk – przypomniał Robert Biedroń. Oznajmił, że mieszkańcy polskich miast od dawna czekają, by zatriumfowała sprawiedliwość.
Dla wielu ludzi wyrzuconych z mieszkań, w których przeżyli całe życie, nękanych przez „czyścicieli” czy odważnie upominających się o prawa lokatorów sprawiedliwość przyjdzie – jeśli ustawa zostanie w ogóle przyjęta – za późno. Robert Biedroń przypomniał Jolantę Brzeską, działaczkę lokatorską z kamienicy przy ul. Nabielaka na warszawskim Mokotowie, której okrutna śmierć do dziś nie została całkowicie wytłumaczona.
– Przez 31 lat złożono ponad 20 projektów ustaw i żaden z tych projektów dotyczących reprywatyzacji nie został przyjęty – przypomniał Biedroń. Zaniechania i udawanie, że problemu nie ma, dotyczą zarówno obecnie rządzącej Zjednoczonej Prawicy, jak i ich poprzedników z Platformy Obywatelskiej. Jedni i drudzy tylko obiecywali pomóc lokatorom i definitywnie przeciąć patologie.
Nie tylko Warszawa
W praktyce temat reprywatyzacji eksploatowany był przed wyborami, a potem odkładany. Tymczasem, jak przypomniały posłanki Hanna Gill-Piątek i Karolina Pawliczak, sprawa dotyczy kilkudziesięciu tysięcy poszkodowanych z całego kraju. Nie tylko lokatorów warszawskich, o których, za sprawą komisji weryfikacyjnej, było stosunkowo najgłośniej.
– Skala dramatów pozostawionych samym sobie mieszkańców jest ogromna. Czas zakończyć wreszcie ten legislacyjny i administracyjny chaos. Dość dramatów lokatorów! – apelowała posłanka Pawliczak, w latach 2014-2018 wiceprezydent Kalisza. – Chcemy jasnego, przejrzystego i skutecznego prawa, które rozwiąże problemy mieszkańców i raz na zawsze zakończy patologię dzikiej reprywatyzacji w Polsce.
Słowo „patologia” nie jest w najmniejszym stopniu przesadzone. O tym, do czego doprowadził brak ustawy reprywatyzacyjnej, mówiła, na przykładach z rodzinnej Łodzi, Hanna Gill-Piątek.
– Targowa 47 – grzywna za lokatorów za transparent w obronie praw lokatorskich na kamienicy po odcięciu im instalacje. Kilińskiego 89 – kamienica, którą podpalili tzw. nieznani sprawy z lokatorami w środku, po tym jak wcześniej odcięto im wodę, czy w ostatnich miesiącach. Tuwima 48 – właściciel odciął lokatorów od ich mienia, po prostu zamykając im bramę. Tak wygląda dziś rzeczywistość lokatorów w reprywatyzowanych kamienicach w Łodzi – powiedziała posłanka. Zaznaczyła przy tym, że jej miasto i tak w szczególny sposób zaangażowało się w obronę przed nieuczciwymi roszczeniami.
– W Łodzi w 2012 roku Hanna Zdanowska powołała specjalną komórkę, prowadzoną przez mecenasa Marcina Górskiego, zajmującą się reprywatyzacją. To jedyne takie biuro w polskim samorządzie, które wniosło ponad 100 spraw przeciwko mafii reprywatyzacyjnej i walczy o zwrot ponad 300 kamienic – powiedziała Gill-Piątek. – Jeśli jakiś cwaniak grzebie w starych aktach własności, w Łodzi wiemy o tym, zanim wyjdzie z archiwum. Jednak przez brak porządnej ustawy sprawy ciągną się bardzo długo, a miasto musi odwoływać się nawet do kodeksu Napoleona.
Gdyby politycy prawicy traktowali lokatorów z minimalnym szacunkiem, odpowiednia ustawa dawno zostałaby napisana. Obiecywano ją jeszcze w 2017 r.
Mieszkanie prawem, nie towarem
Jednak tylko Lewicy zależało na społecznej sprawiedliwości. Posłanka Magdalena Biejat przypomniała, że aktywiści lewicowi zawsze występowali w obronie lokatorów, razem z nimi demonstrowali, blokowali bezprawne eksmisje, domagali się ustawy, która zakończy ludzkie dramaty.
– Lewica jako jedyna dąży do tego, aby zakończyć czarny okres w historii polskiego prawodawstwa. Nie może być tak, że lokatorzy obawiają się, że kilkukrotnie lub kilkunastokrotnie podniesie się im czynsz, a zarządcy kamienic wynajmują zbirów do szykanowania mieszkańców, że po klatkach płyną ścieki i dozorcy doprowadzają budynki do ruiny, żeby wykurzyć lokatorów – mówiła parlamentarzystka z Warszawy. – Mieszkanie powinno być bezpiecznym miejscem i lokatorzy na to zasługują.
Biejat odniosła się również do projektu ustawy, który w ubiegły piątek przedstawili Sebastian Kaleta i Paweł Lisiecki, prawicowcy, członkowie komisji weryfikacyjnej. Nie jest to projekt kompleksowy, jak propozycja socjaldemokratów. W swojej istocie odnosi się tylko do Warszawy i do kwestii odszkodowań, jakie komisja przyznała poszkodowanym lokatorom. Miasto odwołało się w 210 takich sprawach do sądów, nie zapłaciło. Dla prawicy to okazja, by uderzyć w Rafała Trzaskowskiego i zarzucić mu wspieranie mafii reprywatyzacyjnej. Postawa prezydenta Warszawy budzi wśród obrońców praw lokatorów uzasadnione i zasadnicze zastrzeżenia, ale trudno nie zauważyć, że działacze Solidarnej Polski znowu instrumentalnie i w związku z kampanią „wyciągnęli” zapomnianą wcześniej sprawę lokatorską.
Lewica ustami posłanki Biejat zadeklarowała jednak, że poprze nawet taki niekompletny projekt. – To krok w dobrym kierunku – powiedziała warszawska działaczka Lewicy Razem. Zdaniem socjaldemokratki prawa lokatorów tak długo cierpiały, że należy poprzeć każdy ruch, który choć trochę je zabezpiecza.
Kwestie historyczne
Ze stanowiskiem Lewicy w sprawie ustawy Kalety i Lisieckiego zgodzi się Komitet Obrony Praw Lokatorów. Jego działacze zwracają uwagę na jeszcze jeden aspekt regulowania spraw reprywatyzacyjnych: ustanowienie zakazu zwracania budynków razem z lokatorami i zapobieżenie jego omijaniu.
– Sama deklaracja zakazu zwrotu kamienic z lokatorami nie jest wystarczająca. Nie możemy dopuścić do sytuacji, w której budynki wielorodzinne są wysiedlane, mieszkania należące do zasobów Miasta ulegają likwidacji, a budynki są zwracane w naturze – tłumaczy Komitet w opublikowanym na Facebooku stanowisku. – Nigdy nie powinna mieć miejsce sytuacja, w której następuje uszczuplenie zasobu mieszkaniowego Miasta, a zamieszkujący w nich lokatorzy tracą przez reprywatyzację miejsce swojego wieloletniego zamieszkiwania i możliwość korzystania z czynszu regulowanego
Klub Lewicy zgłosi jeszcze jedną istotną poprawkę. Ma ona ukrócić wypłacanie horrendalnie wysokich odszkodowań, nieuwzględniających stanu budynków w momencie ich przejęcia przez Skarb Państwa (w Warszawie często były to po prostu ruiny).
– Nowelizacja ma też znacząco ograniczyć wysokość odszkodowań, jakie miasto musi płacić za odmowę zwrotów, uwzględniając uwarunkowania historyczne – powiedziała posłanka Biejat. Stwierdziła, że rekompensaty powinny kształtować się na poziomie 10 proc. wartości nieruchomości w momencie nacjonalizacji.