Kolejny tom, już 5. Kolekcji Prenumeratorów ”Wyborczej”, jest poświęcony wcale nie takim rzadkim w okresie PRL-u ucieczkom Polaków za żelazną kurtynę do bliskich Francji, Austrii lub Republiki Federalnej Niemiec czy odległych Stanów Zjednoczonych, Kanady, Australii. A uciekali i żołnierze ówczesnego LWP, i dyplomaci, i działacze polityczni, i piłkarze, i szarzy Polacy.
Uciekali pieszo, porywali samoloty, kutry, ryzykując życiem i długoletnimi karami pozbawienia wolności. Ten exodus trwał przez wiele lat, przy czym jego apogeum przypadło na lata osiemdziesiąte minionego wieku. Nie ma dokładnych danych, ilu Polaków wówczas wyjechało z kraju, ale ostrożne szacunki mówią, że było ich ponad milion. Nasi rodacy uciekali, bo uznali, że w kraju realnego socjalizmu nie ma dla nich żadnych perspektyw, nie wierzyli jak napisał Mirosław Maciorowski: „że kiedykolwiek Polska stanie się krajem normalnym – wolnym i suwerennym”. 5. tom składa się ze „Wstępu”, autorstwa Mirosława Maciorowskiego, 14 opowieści o spektakularnych udanych i nieudanych ucieczkach Polaków na Zachód, które napisali Beata Maciejewska, Leszek Frelich, Marek Wąs, Adam Leszczyński, Adam Zadworny, Magdalena Michalska, Maciej Blaut i Paweł Czado oraz swoistego podsumowania pod wiele mówiącym tytułem „Druga Wielka Emigracja”, napisanego przez Józefa Krzyka. Tom otwiera opowieść o ucieczce na Zachód, w październiku 1947 roku, przywódcy Polskiego Stronnictwa Ludowego Stanisława Mikołajczyka, autorstwa Beaty Maciejewskiej. Natomiast kończy opowieść Adama Leszczyńskiego ”Ambasadorowie wybierają wolność” o Romualdzie Spasowskim, ambasadorze PRL-u w Waszyngtonie i Zdzisławie Rurarzu ambasadorze PRL-u w Tokio, którzy po ogłoszeniu stanu wojennego w grudniu 1981 roku poprosili Amerykanów o azyl polityczny. W książce znajdziemy też historie nieudanej ucieczki na Zachód w 1951 roku starszego sierżanta Jana Kępy i jego towarzyszy, buntu na ORP „Żuraw” i jego uprowadzenia do Szwecji, ucieczki w 1954 roku podpułkownika Józefa Światły zastępcy szefa X Departamentu Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego czy choćby wyjazdu w 1957 roku z kraju znakomitego pisarza Marka Hłaski i kilku innych. „Ucieczki za żelazną kurtynę” to smutna lektura, przedstawiająca ponury obraz czasów słusznie minionych, o których warto jednak pamiętać. Tym bardziej, że pomimo zmiany ustroju w 1989 roku i uzyskania prawa do swobodnego podróżowania po całym świecie, Polacy nadal masowo wyjeżdżają z kraju, niejednokroć na stałe. I ciekawe dlaczego tak czynią? Czyżby uznali, że obecnie w kraju nad Wisłą, Odrą i Nysą Łużycką nie ma dla nich perspektyw?
„Ucieczki za żelazną kurtynę” Kolekcja Prenumeratorów „Wyborczej” Przewodnik po czasach słusznie minionych tom 5 Warszawa 2020 str.157 ISBN 978-83-268-3415-8