Młody historyk sztuki wziął na spytki słynnego niegdyś krytyka sztuki, Andrzeja Osękę. Wyszła z tego książka, „Strategia pająka”. Była to niespodzianka, ponieważ Osęka od lat nie udziela się publicznie, nie pisze (przynajmniej w tytułach wielkonakładowych), nie występuje w telewizji. Był więc osobą trochę zapomnianą.
Interlokutor Osęki, Andrzej Mazur nie miał łatwego zadania. Osęka (rocznik 1932), dziennikarz, publicysta, recenzent szeregu renomowanych, a po części nieistniejących już pism, takich jak „Przegląd Kulturalny”, „Kultura” (warszawska), „Polska”, jest rozmówcą opornym, ironicznym, czasem sarkastycznym i złośliwym, nie podążającym posłusznie po torach wytyczonych przez partnera dialogu. Ma wyraźne, sprecyzowane poglądy i gusta, wyraźne też idiosynkrazje, niechęci. Nie mówi w tonie gawędy. Nie wyczuwa się w jego narracji lubowania się we wspomnieniach. Nie ukrywa konfliktowości charakteru, która niejednokrotnie prowadziła go do „pożerania” się z rozmaitymi, na ogół redakcyjnymi adwersarzami. Rozmowa jest swoistą autobiografią wybitnego krytyka pokazaną na tle polskiego życia artystycznego w domenie plastyki, którą Osęka zajmował się przez kilka dziesięcioleci.
Rozmowa zrazu rozkręca się z wolna, leniwie, trochę opornie, gdy dotyczy najdawniejszego okresu działalności dziennikarskiej i krytycznej Osęki. Zaczęła się ona w 1955 roku od artykułów w „Po prostu” na temat głośnej wystawy sztuki w warszawskim Arsenale . Szybko jednak rozmówcy przeszli do czasów bliższych, do lat stanu wojennego i okresu zaangażowania Osęki w opozycyjnym, drugim obiegu prasowym.
Potem jednak Mazur naprowadza rozmowę na szlak sztuki i poglądów artystycznych, estetycznych Osęki, a ta szybko przesuwa się w stronę biografii rodzinnej. I tak rok po roku snuta jest panoramiczna narracja, koncentrująca w jednym zagadnienia z dziedziny sztuki współczesnej, głównie polskiej, akcenty, prywatne i tło społeczno-polityczne, w tym atmosferę i praktykę w prasie kulturalnej, w której Osęka pracował lub współpracował. Bardzo interesujący jest składnik anegdotyczny książki, dotyczący osób, sympatii i antypatii Osęki (np. wyjątkowo silnie zaakcentowany brak akceptacji dla twórczości Romana Opałko). Pojawiają się dziesiątki nazwisk, które niestety nie są ujęte w indeks, co stanowi poważny defekt redakcyjny w przypadku tego rodzaju publikacji. Im dalej w las tym więcej drzew. W miarę zbliżania się do okresu lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych, tym bardziej rozmówcy się rozgrzewają i rozmowa, zrazu trochę ślamazarna, nabiera rumieńców. Dodaje ich trochę drugi interlokutor Osęki, Jakub Banasiak, który w odróżnieniu od spokojnego i raczej spolegliwego Mazura, wchodzi w ostatniej fazie rozmowy w ostre potyczki z Osęką. Prowokacyjnie podważa np. prawomocność jego niektórych werdyktów w dziedzinie krytyki artystycznych, podkreślają ich subiektywną w istocie dowolność.
Do najbardziej interesujących wątków „Strategii pająka” należy ten związany z jego pracą w „Gazecie Wyborczej”, co może być interesujące zarówno dla wiernych czytelników jak i namiętnych adwersarzy gazety.
Z książki Osęki nie można nauczyć się historii powojennej sztuki polskiej. Rozmowę wiodą bowiem zawodowi znawcy tematu (choć wyraźnie uwydatnia się przewaga wiedzy i doświadczenia po stronie Osęki, co skądinąd naturalne) i często porozumiewają się kodem w pełni zrozumiałym dla nich, a nie zawsze w pełni czytelnym dla czytelnika nie mającego pogłębionej wiedzy w tej dziedzinie. Rozmówcy rozmawiają o sztuce i polityce w sposób na tyle interesujący i barwny, że dociekliwych mogą siłą rzeczy zachęcić do poszerzenia wiedzy w tej dziedzinie. Wątki związane z tematyką polityczną, kłębowiskiem spraw związanych z funkcjonowaniem kultury w stanie wojennym, zawirowania interpersonalne związane z różnicami w stosunku do władz stanu wojennego w środowisku twórczym. Rozmowa, generalnie retrospektywna, kończy się współcześnie. Andrzej Osęka, którego krytyczny autorytet miał wpływ na renomę części artystów wskazuje – na końcu – Wilhelma Sasnala jako najciekawszą indywidualność malarską lat ostatnich.
Andrzej Osęka – „Strategia pająka. Rozmawia Adam Mazur. Z udziałem Jakuba Banasiaka”, Kraków 2011, Wyd. 40000 Malarzy, str. 256, ISBN 978 83 – 9319 -9990-2011