W ostatnich dniach ukazała się nakładem Wydawnictwa „Kto jest Kim” książka „Stanisław Dubois (1901-1942)”. Stanowi ona oczekiwane od dawna wydarzenie, zapowiadana bowiem wcześniej rodzi nadzieje na przypomnienie tej wspaniałej postaci związanej z PPS.
Dr hab. Rafał Chwedoruk rekomendujący książkę, tak pisze: „Stanisław Dubois to jedna z najbardziej niedocenianych postaci w dziejach polskiego ruchu socjalistycznego. Był politykiem niemal nieskazitelnym. Pozostawał wierny swoim poglądom przez całe życie. Całkowicie oddany sprawie, przeszedł polityczny, konspiracyjny i wojskowy szlak, którego wydarzeniami można obdzielić by kilka postaci. Niepodległościowy i socjalistyczny konspirator przed 1918 rokiem, ochotnik w obronie Polski w 1920 roku i w powstaniach śląskich, a także we wrześniu 1939 roku, dziennikarz, samorządowiec i polityk w II RP, konsekwentny obrońca demokracji, protestujący przeciw polityce odchodzących od swych ideałów piłsudczyków po 1926 roku, więzień brzeski oraz ofiara endeckiego terroru, więzień NKWD i gestapo, konspirator nawet w Auschwitz, zamordowany w końcu przez hitlerowców”.
Stanisław Dubois zaliczany do grona Wielkich Socjalistów jest postacią znaną, choć niezbyt upowszechnianą i lubianą przez historyków i media m.in. ze względu na swe usytuowanie polityczne na lewicy Polskiej Partii Socjalistycznej i nietrzymające się konwencji zasady działania. Zawsze wznosił się ponad interes własny, był niepoprawnym idealistą, których w PPS było wielu. On jednak wyróżniał się zawsze swą ideowością i patriotyzmem. Był jednym z niewielu, który przyszłość widział w młodzieży rozumiejącej procesy społeczne i polityczne, dobrze wykształconej, rozumiejącej drugiego człowieka. Przeciwstawiał się wszystkiemu, co deptało godność człowieka, ograniczało jego wolność i swobodę decyzji. Walczył z przejawami dyktatury w życiu publicznym, z faszyzacją polskiej polityki.
Wyrósł przez lata Polski międzywojennej na lidera młodzieży socjalistycznej, pełnego temperamentu działacza walczącego z niesprawiedliwością ówczesnego systemu zbudowanego na gruncie nieludzkiego kapitalizmu. Własną postawą i zaangażowaniem udowodnił czynem swój głęboki patriotyzm, biorąc udział jako ochotnik w wojnie z bolszewikami w 1920 roku oraz w powstaniach śląskich.
Stanisław Dubois był jednym z niewielu liderów ówczesnej lewicy, który rozumiał procesy globalne, umiał wyciągnąć wnioski z przyczyn i skutków I wojny światowej, przede wszystkim dla społeczeństw europejskich. W jednym ze swych wystąpień w 1931 roku mówił: „Widzieliśmy w Polsce Brześć, ów Brześć, który nie jest jakimś epizodem, ale koniecznym etapem systemu, widzieliśmy haniebną pacyfikację Małopolski Wschodniej i oto, aby odwrócić uwagę ludu polskiego od tych bezeceństw, faszyści nasi zwracają mu głowę planami pochodu na Rosję, to znów groźbą najazdu Niemców; w tych warunkach wojna staje się koniecznością, a źródłem jej, obok dyktatury, jest gnicie kapitalizmu, nędza, wyzysk, bezrobocie w całym świecie, które narody zniosą tylko wtedy, gdy się je zmusi do podłej walki między sobą…”
Stanisław Dubois, bohater prezentowanej biografii, napisanej przez Przemysława Prekiela, był postacią dotychczas nieodkrytą, mimo upływu 75 lat od momentu jego śmierci. Ukazało się co prawda szereg publikacji, w których znajdujemy fakty i nowe interpretacje dotyczące jego działalności, to jednak ta ostatnia książka, wydaje się być najpełniejsza i dokładnie dopracowana. Zawiera ona, poza znanymi już elementami biografii Dubois, nowe dokumenty odnalezione w ostatnich miesiącach pracy nad książką oraz opisy nieznanych wydarzeń z jego życia a także tragicznej śmierci w Auschwitz. Dotyczy to szczególnie, i jest efektem pasji poszukiwawczych autora, następujących faktów i dokumentów:
– miejsca, gdzie został ranny jako ochotnik Wojska Polskiego w wojnie z bolszewikami w Borkowie, w sierpniu 1920 roku,
– pobytu po I Powstaniu śląskim w obozie w Szczakowej,
– wniosku o nadaniu Krzyża Walecznych za III Powstanie Śląskie oraz faktu, że zwrócił następnie ten krzyż po procesie brzeskim,
– okoliczności poznania się z przyszłą żoną i opisy kolejnych miejsc zamieszkania,
– wyjazdu jako dziennikarza „Robotnika” do Palestyny w 1935 roku,
– warunków odosobnienia w więzieniu w Brześciu, a później w więzieniu mokotowskim.
Ponadto autor na podstawie danych ze sprawozdań sytuacyjnych Wojewódzkiego Urzędu w Białymstoku ustalił aktywność poselską Dubois w jego okręgu wyborczym. Z danych Archiwum Państwowego w Warszawie ustalił jego aktywność w Warszawie, gdzie był radnym. Opisał też jego wyjazd wraz z Stefanem Korbońskim na pogrzeb prezydenta Czechosłowacji Tomasa Masaryka.
Do najważniejszych osiągnięć autora należy odkrycie i zbadanie działalności Antoniego Opęchowskiego, agenta Gestapo, który zadenuncjował Dubois na Pawiaku, przyczyniając się tym bezpośrednio do jego uwięzienia i śmierci w Auschwitz.
Książka „Stanisław Dubois 1901-1942” jest wydarzeniem na polskim rynku czytelniczym z kilku powodów. Ukazuje się ona w roku obchodów stulecia niepodległości Polski uzyskanej po 123 latach zaborów, prezentując udział w tym wielkim dziele środowisk polskich socjalistów. Ukazuje ona jednego z wielkich bohaterów Polskiej Partii Socjalistycznej na tle epoki i realnych wydarzeń, w których uczestniczył, w ważnym okresie kształtowania się II Rzeczypospolitej. Ukazuje ona realia II Rzeczypospolitej, która w okresie dwudziestolecia międzywojennego przeszła drogę od zapoczątkowania swego odrodzenia poprzez program socjalistyczny rządów Daszyńskiego i Moraczewskiego, poprzez zamach majowy i proces brzeski, do dyktatorskich rządów sanacji i odrodzenia się zalążków faszyzmu.
Książka zawiera jeszcze jedno istotne przesłanie – poprzez losy Stanisława Dubois na tle losów II Rzeczypospolitej ukazuje degenerację ówczesnych polskich prawicowych elit politycznych, których celem był własny interes, sytuowany częściowo zagranicą poprzez układy kapitałowe, a nie interes szerokich rzesz narodu.
Książka ta nawiązuje pośrednio do rzeczywistości dzisiejszej Polski, daje wiele do myślenia, bowiem na jej stronach, jak w krzywym zwierciadle, odbija się nasza rzeczywistość – dziś, tu i teraz.
Książka Przemysława Prekiela „Stanisław Dubois 1901-1942” to 10 rozdziałów uporządkowanych chronologicznie z bogatą literaturą i dokumentacją historyczną. To także bogaty indeks nazwisk zawierający ponad 500 pozycji.
Stanisław Dubois (1901-1942), Przemysław Prekiel, Wydawnictwo „Kto jest Kim” Warszawa 2018, stron 260. Wydawnictwo www.k.com.pl