Grzegorzowi Wiśniewskiemu, znakomitemu historykowi kultury, eseiście, znawcy muzyki a nade wszystko popularyzatorowi kultury rosyjskiej w Polsce oraz polsko-rosyjskich relacji kulturalnych, publiczność polska zainteresowana kulturą rosyjską zawdzięcza cały już niemal pakiet publikacji książkowych jej poświęconych, w tym m.in. przewodnika po dawnej i współczesnej kulturze Moskwy.
To szczególnie ważne w czasach, w których kultura Rosji jest w polskiej codzienności kulturalnej nieporównywalnie mniej obecna niż choćby jeszcze kilkanaście lat temu, a podejrzewam, że podobnie być może i w drugą stronę. W czasach PRL można było mieć czasem wrażenie nadobecności kultury rosyjskiej i radzieckiej, co niektórych nawet irytowało. Po 1989 roku ta ważna kultura rangi światowej, która wydała zwłaszcza wielkich pisarzy i kompozytorów, stawała się na polskim rynku kulturalnym coraz mniej obecna. Zgodnie z dominantą swoich zainteresowań, znaczącą część miejsca w zbiorze swoich szkiców poświęcił autor muzyce rosyjskiej, dając na wstępie interesujący szkic „O charakterze muzyki rosyjskiej”, akcentujący jej silnie ideowy i „literaturocentryczny” charakter. Szkice poświęcił też międzynarodowemu festiwalowi „Moskiewska Jesień” czy operowym realizacjom teatru „Bolszoj”, operze moskiewskiej, operze Teatru Maryjskiego w Petersburgu, dramatycznym relacjom Sergiusza Prokofiewa ze Stalinem, Bałakiriewowi, krzewicielowi kultu muzyki Chopina w Rosji, któremu Wiśniewski poświęcił wydaną kilka lat temu osobną książkę, Mieczysławowi Wajnbergowi rodem z Warszawy, twórcy operowej wersji „Pasażerki”, opartej na powieści Zofii Posmysz, a także przedstawieniom operowym opartym na prozie Fiodora Dostojewskiego. Są także szkice poświęcone rosyjskim teatraliom, m.in. wybitnym rosyjskim aktorom zmarłym w tym samym 2007 roku, Michaiłowi Uljanowowi i Kiryłłowi Ławrowowi (doskonale pamiętam z radzieckich filmów ich sugestywne osobowości artystyczne), wybitnemu twórcy rosyjskiej sceny, reżyserowi Walerijowi Fokinowi czy scenografowi Walerijowi Lewentalowi, a także teatralnym inscenizacjom moskiewskim czy petersburskim. W zbiorze Wiśniewskiego ważne miejsce zajmuje też literatura, choćby postać jednego z najwybitniejszych współczesnych pisarzy i dramaturgów rosyjskich, Aleksieja Słapowskiego rodem z Saratowa. Szkic o mieście Kołomna dał autorowi okazję do opowiedzenia m.in. o tradycjach rosyjskiej powieści historycznej i jej prekursorach, jak Michaił Zagoskin, twórca powieści „Jurij Miłosławski, czyli Rosjanie w 1612 roku” czy „rosyjski Walter Scott”, Iwan Łażecznikow. Zawsze interesuje mnie jak na literaturę polską patrzą obcy krytycy, historycy i literaturoznawcy, bo ich spojrzenie, wolne od polskich subiektywizmów pozwala na ukazanie jej w inny sposób niż to czynią polscy autorzy. Opowiada o tym szkic „Od Prusa do Kabatca – literatura polska rosyjskimi oczyma”, poświęcony pracy rosyjskiego polonisty Wiktora Choriewa „Literatura polska w XX wieku”, zamykającej się w ramach czasowych 1890-1989, przy czym dwie trzecie objętości książki poświęcone są okresowi Polski Ludowej. Nie znalazłem w szkicu informacji, czy praca Choriewa została przełożona na język polski, a jeśli nie (chyba nie), to szkoda, bo nabyłbym ją na pniu i przeczytał z zainteresowaniem. Recepcji dawnej polskiej literatury w Rosji poświęcony jest też szkic o prozie „apostoła” polskiego pozytywizmu, Aleksandra Świętochowskiego, bardzo tam cenionego a w Polsce zupełnie zapoznanego. W szkicu „Zdobywanie Moskwy wczoraj i dziś” opowiada autor o odległych czasach silnej obecności kultury polskiej w Rosji, m.in. dzięki aktywności szefa wydziału kultury polskiej ambasady polskiej w Moskwie Mieczysława Wojtczaka, a także samego autora jako wicedyrektora Ośrodka Informacji i Kultury Polskiej w Moskwie. Szkoda tylko, że ta bardzo interesująca i bogata merytorycznie lektura musi – z konieczności – wypełnić rolę niejako zastępczą w czasach, gdy rytm wymiany kulturalnej polsko-rosyjskiej, zwłaszcza po polskiej stronie, jest cieniem dawnych czasów.
Grzegorz Wiśniewski – „Muzea, teatr, książka w Rosji”, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2018, str. 213, ISBN 978-83-8019-848-7