Gandhi portrait ** NB 159024 **
Znaczenie eksperymentu historycznego o nazwie Związek Radziecki, było i jest ważne także dla innych narodów azjatyckich, które weszły na drogę rewolucji i budownictwa socjalistycznego po 2. wojnie światowej, głównie dla Chin,
ale także doświadczenie to może być wykorzystane przez liczne ludy i narody w krajach tzw. 3. świata,
państw rozwijających się, stanowiących obecnie przeważającą część ludności naszej planety.
Rewolucja Październikowa należy do największych wydarzeń ostatnich ponad 100 lat. Wywarła ona wielki wpływ na współczesną epokę, w jej wyniku obalona została władza burżuazyjno-obszarnicza w Rosji i władzę przejęli Bolszewicy cieszący się dużym poparciem rosyjskiego proletariatu, biednego chłopstwa i zrewoltowanych żołnierzy. Powstało państwo socjalistyczne – państwo dyktatury proletariatu w formie rad robotniczych, chłopskich i żołnierskich. Zwycięska rewolucja odparła ataki kontrrewolucji wewnętrznej i zagranicznej i kraj wkroczył na tory rozwoju pokojowego, którego podstawą w początkowej fazie był komunizm wojenny, później nowa polityka ekonomiczna (NEP) i kapitalizm państwowy, a od 1929 r. scentralizowana gospodarka planowa w formie planów 5-letnich. W płaszczyźnie polityczno-ustrojowej państwo radzieckie było republiką rad, a z punktu widzenia złożoności wewnętrznej związkiem wolnych narodów , narodowości i grup etnicznych zrzeszonych w republikach związkowych, republikach autonomicznych i okręgach autonomicznych, których najwyższą formą organizacyjną był od grudnia 1922 r. Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich, funkcjonujący do grudnia 1991 r.
Rewolucja Październikowa, Rosja Radziecka, ZSRR i Międzynarodówka Komunistyczna wywarły wielki wpływ na przyspieszenie wyzwalania się narodów i ludów Azji spod jarzma kolonialnego ucisku i zależności. Przykładem do naśladowania było prawidłowe rozwiązanie kwestii narodowej w samej Rosji, którego podstawą była wolność i równość narodów, socjalistyczne stosunki społeczne, internacjonalizm proletariacki i patriotyzm radziecki.
Indie
Indie od wieków kształtowały swój rozwój jako odrębna i oryginalna cywilizacja, która objęła nie tylko wielki półwysep, ale także liczne terytoria przylegające, na które promieniowała kultura hinduska. Indie są wielkim subkontynentem oddzielonym od innych części Azji wielkimi górami, pustyniami, rzekami, a od południa, wschodu i zachodu oceanem, co tworzyło naturalne warunki dla samodzielnego i autonomicznego jego rozwoju. Podobnie jak Chiny wytworzyły one już w starożytności odrębną drogę rozwoju, określaną jako azjatycki sposób produkcji, który w dolinach wielkich rzek spajał liczne zbiorowości ludzkie, różniące się rasowo, etnicznie, językowo i religijnie. Indie potrafiły obronić przez tysiąclecia własną odrębność kulturowo-cywilizacyjną, choć niejednokrotnie padały ofiarą najazdów zewnętrznych napastników, np. Aleksandra Wielkiego (Pendżab), Mongołów (Indie płnocne), ale dopiero najazdy kolonizatorów europejskich, od XVI w. Portugalczyków (Goa), a później Anglików, zagroziły ich tożsamości kulturowej i odebrały niepodległość.
Od poł. XVIII w. Indie znalazły się pod panowaniem Angielskiej Kompanii Wschodnio-Indyjskiej, która z czasem przekształciła Indie w kolonię Korony Brytyjskiej. Angielskie panowanie trwało do 1947 r. W ciągu prawie 200 lat panowania brytyjskiego zniszczone zostały nie tylko dawne instytucie państw indyjskich, także ich dotychczasowy dorobek kulturalno-cywilizacyjny i gospodarczy. Przystępując do budowy niepodległego bytu indyjskie siły niepodległościowe musiały uznać wiekowe zmiany gospodarcze, kulturalne, językowe i polityczno-ustrojowe narzucone Indiom przez kolonizatorów brytyjskich, co faktycznie oznaczało zerwanie z dorobkiem cywilizacji indyjskiej.
Indie ze względu na ogrom bogactw bywały nazywane perłą w brytyjskiej koronie i te bogactwa budowały pomyślność i rozwój angielskiej metropolii. Pierwsza wojna światowa przyczyniła się do wzrostu zamówień na żywność, produkty przemysłu włókienniczego, także innych gałęzi przemysłowych. W latach 1911-1921 liczba robotników w Indiach wzrosła z 2,1 do 2,7 mln. Jednocześnie w Indiach pogłębiły się sprzeczności między kolonizatorami a wyzyskiwanymi Hindusami, co m.in. rezultowało powstaniem i rozwojem ruchu narodowo-wyzwoleńczego. Rewolucja Październikowa i przemiany w Rosji wywarły duży wpływ na rozwój i nowe kierunki aktywności ruchu narodowo-wyzwoleńczego w Indiach. Javaharlar Nehru wybitny przywódca niepodległościowy powiedział, że „gigantyczne przemiany, dokonujące się w Rosji, miały ogromną siłę atrakcyjną”. Uważał on, że „Rosja Radziecka może stać się dla świata zwiastunem nadziei”. Słowa te pokrywały się z opiniami formułowanymi w wielu innych rejonach świata, także w Polsce.
Radykalni przywódcy indyjscy powoływali się na doświadczenie rewolucyjnego proletariatu rosyjskiego. Już w listopadzie 1918 r. przybyła do Moskwy pierwsza delegacja z Indii, która spotkała się z czołowymi przywódcami radzieckiej rewolucji, m.in. z J.Swierdłowem. Walka ludu indyjskiego odbywała się w złożonych warunkach braku niepodległości i w zależności kolonialnej, co tworzyło płaszczyznę dla wspólnej walki antykolonialnej i powstania antyimperialistycznego frontu proletariatu, chłopstwa i burżuazji narodowej. W Indiach klasa robotnicza dopiero się rodziła, była słaba pod względem liczebnym, organizacyjnym i poziomu świadomości ideowo-politycznej , na czoło programu walki wysuwano żądania ekonomiczne. Przywództwo w ruchu zdobyła burżuazja narodowa. Odrębność drogi rozwojowej Indii umacniało rozdrobnienie polityczne, wielonarodowa struktura ludności, istnienie kast i innych przeżytków wcześniejszych epok. W rezultacie tych przemian czołową siłą indyjskiego ruchu narodowo-wyzwoleńczego stał się Indyjski Kongres Narodowy.
Ruch narodowo – wyzwoleńczy w Indiach rozwijał się odpowiednio do ich dziedzictwa historycznego, kulturowego i cywilizacyjnego. Wykorzystywali to angielscy kolonizatorzy , którzy drogą nieznacznych ustępstw i reform w zarządzaniu subkontynentem indyjskim dopuszczali na niskich piętrach administracji przedstawicieli burżuazji kompradorskiej i miejscowej arystokracji do kierowania miejscowymi prowincjami. Następował proces metropolizacji miejscowych elit, a język angielski stał się powszechnym sposobem komunikacji górnych warstw ludności. W ten sposób pogłębiał się rozdział między masami ludności indyjskiej a nowymi elitami, które później objęły przywództwo w niepodległych Indiach.
Jednocześnie w ruchu narodowo-wyzwoleńczym przewagę zdobywały ugrupowania reformistyczne i stawiające jako podstawowe hasło walkę o niepodległość bez przemocy, wśród których czołową rolę odgrywał M.K.Gandhi. Uważał on, że naród hinduski nie wyzwoli się drogą przemocy i jako główną metodę walki społeczno-politycznej uznał „walkę bez gwałtu” (satjagraha), która miała zakorzenienie w staroindyjskich koncepcjach filozoficznych . Gandhi wciągał do ruchu szerokie masy ludowe, ale jednocześnie podkreślał czynnik „harmonii”, który miał łagodzić sprzeczności klasowe a nawet rozwiązywać je przez obowiązek „opieki” klas posiadających nad ubogimi warstwami oraz „współpracy” kapitalistów i robotników, obszarników i chłopów.
Na marginesie dodajmy, że współcześnie czynnik „harmonii” mocno wyeksponowała Komunistyczna Partia Chin pod kierunkiem Sekretarza Generalnego KC KPCh Hu Jintao (2002-2012) i obecnie Xi Jinpinga (od 2012), wykorzystując jej przydatność dla realizacji strategii „socjalistycznej gospodarki rynkowej”. Gandhi w rzeczywistości zacierał różnice klasowe i występował przeciwko walce klasowej i drodze rewolucyjnej, co miało następstwa w specyfice rozwoju ruchu narodowo-wyzwoleńczego w Indiach w okresie międzywojennym i po 2. wojnie światowej. Na marginesie dodajmy, że w Chinach we wspomnianym okresie program „harmonii” nie przyniósł wielkich zmian w poprawie struktury klasowo-proletariackiej KPCh, w której robotnicy stanowią tylko ok. 8 proc. składu członkowskiego, przy czym w konsekwencji potężnej industrializacji kraju robotnicy stanowią już klasę ponad 300 mln zatrudnionych (plus ok. 250 mln rzesza tzw. robotników sezonowych), a KPCh liczy ok. 90 mln członków. Jednocześnie KPCh od czasów sekretarza Jiang Zemina zezwoliła na wchodzenie do partii przedstawicielom burżuazji narodowej, jeśli uznają Statut KPCh i popierają politykę ChRL.
Dalszy rozwój ruchu narodowo-wyzwoleńczego w Indiach doprowadził po 2. wojnie światowej do konieczności przyznania w 1947 r. przez Anglików niepodległości Indiom. Jednocześnie dawni kolonizatorzy zgodnie z tradycją „dziel i rządź” podzielili Indie na liczne nowe państwa, w tym Pakistan z większością ludności muzułmańskiej, obejmujący także wschodnią część jako Pakistan Wschodni, późniejsze, od 1973 r. samodzielne i niepodległe państwo Bangladesh. Także Birma (Myanmar), Cejlon, Nepal i kilka księstw na pograniczu indyjsko-chińskim. Nieuregulowany do dziś pozostaje status międzynarodowy Kaszmiru, podzielonego między Pakistan i Indie którego granica w północnej części nie jest prawnie uregulowana. Przedmiotem sporu pozostaje granica między Indiami a Chinami w Himalajach, chodzi o obszar ok. 180 tys km2, słabo zaludniony, ale mający znaczenie wojskowe, do którego pretensje roszczą oba państwa.
W niepodległych Indiach główną siłą polityczną stał się Indyjski Kongres Narodowy na czele z Javaharalem Nehru, a później jego córka Indira Gandhi, który wybrał drogę powolnych reform i rozwoju systemu politycznego w oparciu o model demokracji brytyjskiej, który w zasadzie kontynuowany jest do dziś. Z czasem rozwinęły się liczne inne partie i postępowe organizacje w oparciu o dorobek ideowo-polityczny marksizmu-leninizmu, wśród których najbardziej masową i mającą duży wpływ polityczny była i jest Komunistyczna Partia Indii, wielomilionowa organizacja, mająca liczną reprezentację w Kongresie Ogólnoindyjskim i w kongresach stanowych, w których jak np. w Kerala, była członkiem koalicji rządowej. Jednocześnie pewne osłabienie ruchu komunistycznego w Indiach było wynikiem istnienia podziału i rywalizacji partii promaoistowskiej i promoskiewskiej. W polityce międzynarodowej Indie były ważnym podmiotem ruchu państw niezaangażowanych, a więc przeciwstawiania się neokolonializmowi i agresji imperialistycznej . Jednocześnie Indie ściśle współpracowały na polu gospodarczym i międzynarodowym ze Związkiem Radzieckim i innymi państwami socjalistycznymi. W okresie ochłodzenia stosunków z Chinami ludowymi, ZSRR popierał Indie, dążąc do osłabienia wpływów KPCh w Azji. Generalnie polityka ta prowadziła do osłabienia sił postępu i socjalizmu nie tylko w Azji. Była ona wyrazem rezygnacji kierownictwa KPZR z polityki internacjonalizmu proletariackiego i popierania sił rewolucyjnych a jednocześnie preferowania wielkomocarstwowych interesów Związku Radzieckiego.
Po upadku ZSRR i państw socjalistycznych w Europie Indie nawiązały ścisłą współprace z Chińską Republiką Ludową (mimo dzielącego je w dalszym ciągu sporu granicznego). Współpraca ta odbywa się głównie w ramach porozumienia BRICS, Szanghajskiej Organizacji Współpracy a także współpracy bilateralnej. Na podkreślenie zasługuje ścisła współpraca między Chinami ludowymi a Pakistanem, Bangladeshem, Cejlonem, Myanmarem (Birmą) i w szczególności Nepalem, gdzie w ostatnich latach zwyciężyła maoistowsko zorientowana partyzantka ludowa, która obaliła monarchię i w oparciu o doświadczenia walki o władzę, prowadzonej przez Mao Zedonga i zadeklarowała budowę w Nepalu republiki ludowo-demokratycznej.
Szczególnie ścisłe są relacje między ChRL a Pakistanem, od lat kooperujący politycznie i gospodarczo z Chinami. W ramach nowego szlaku jedwabnego chińskie firmy budują strategiczną autostradę do Pakistanu przez Karakorum przez położone prawie na wysokości 5 tyś. m przełęcze, także linię kolejową, prowadzącą do pakistańskiego rozbudowującego się portu we wschodniej części Basenu Omańskiego. Podobne projekty realizowane są między Chinami przez wręcz niebotyczne góry z Kunmingu do Myanmaru. W trakcie realizacji jest strategiczna linia kolejowa i autostrada, łączące Chengdu w Syczuanie z Lhassą w Tybecie (ponad 1600 km, przecinająca setkami mostów, tuneli i wiaduktów liczne pasma górskie i wielkie rzeki. Połączenie to ma wielkie znaczenie gospodarcze i i wojskowo-obronne i jest kontynuacją wcześniejszego połączenia Tybetu i Lhassy z Golmudem w prowincji Qinghai. Projektowane są strategiczne połączenia kolejowe i drogowe przez Himalaje do Nepalu. Rozważane są koncepcje budowy linii kolejowej i autostrady między Chinami a Afganistanem przez Pamir, co mogłoby w przyszłości po zbudowaniu linii kolejowej w Afganistanie, połączyć ją z koleją w Iranie. W ten sposób Chiny otwarłyby kolejny współczesny „jedwabny szlak”, umożliwiający im bardziej bezpieczny transport ropy ze źródeł wokół Zatoki Perskiej.
Z tego krótkiego przeglądu widać, że wpływ Rewolucji Październikowej w historycznych Indiach a później w pozostałych państwach na subkontynencie indyjskim był znaczący. Znalazł przede wszystkim wyraz w walce o wyzwolenie narodów subkontynentu spod jarzma kolonialnego i znaczącym wpływie partii i ruchu komunistycznego, czerpiących z doświadczeń ZSRR, innych państw socjalistycznych, a obecnie także z praktyki budownictwa socjalistycznego w Chińskiej Republice Ludowej.
Indonezja
Indonezja w XIX w. znalazła się pod panowaniem kolonialnym Holandii i do lat 40-tych ub. wieku nosiła oficjalną nazwę Indii Holenderskich. Jest to kraj wyspiarski zamieszkały przez ludność pochodzenia malajskiego, wyznająca głównie islam. Głównym zajęciem ludności było rolnictwo, rybołówstwo, handel, zalążki przemysłu rozwijały się wyspowo w okresie 1. wojny światowej za sprawą inwestycji firm japońskich i amerykańskich, m.in. w wydobyciu ropy naftowej.
W Indiach Holenderskich pogłębiały się różnice społeczne, zwiększał się wyzysk i ucisk mas pracujących. Miejscowa drobna burżuazja indonezyjska dążyła do zwiększenia niezależności od kolonizatorów, na tym tle rodził i rozwijał się ruch narodowo-wyzwoleńczy, przede wszystkim Związek Islamu (Sareket Islamu), a także Zjednoczenie Socjaldemokratyczne, które powstały jeszcze przed 1. wojną światową. Rewolucja Październikowa wywarła znaczący wpływ na rozwój tego ruchu, pobudzała ciemiężone klasy do organizowania się i walki o swe interesy, powstawały związki zawodowe, organizowały się także warstwy średnie, wsuwające postulaty narodowo-wyzwoleńcze. Robotnicy uciekali się do strajków, ruch socjaldemokratyczny sięgał do wzorów ideowo-organizacyjnych Socjaldemokracji Holandii.
Wzrost ruchu narodowo-wyzwoleńczego przyczynił się do ustępstw ze strony kolonizatorów holenderskich, a w 1918 r. powstały pewne namiastki reprezentacji indonezyjskiej w postaci Rady Narodowej – organu doradczego, który przyspieszył radykalizację żądań społecznych i dążeń niepodległościowych. Powstał blok o nazwie Koncentracja Radykalna, żądający utworzenia narodowego parlamentu i zniesienia ucisku kolonialnego. Następowała dalsza radykalizacja ruchu, wybuchały powstania chłopskie, m.in. na Celebesie, Jawie i innych wyspach.
Ważnym wydarzeniem w rozwoju ruchu robotniczego Indonezji było w maju 1920 r. przekształcenie się Zjednoczenia (Ruchu) Socjaldemokratycznego w Komunistyczną Partię Indonezji, która wkrótce potem przystąpiła do 3. Międzynarodówki. Jednocześnie lata 20-te charakteryzowały się szybkim wzrostem związków zawodowych , walki strajkowej robotników, m.in. kolejarzy i tramwajarzy. Z czasem Komunistyczna Partia Indonezji wyrosła na główną siłę walki narodowo-wyzwoleńczej, a w okresie okupacji japońskiej walki z najeźdźcą japońskim. KPI odegrała ważną rolę w organizacji partyzantki antykolonialnej i obalenia panowania reżimu holenderskiego po 2. wojnie światowej. W 1945 r. ogłoszono powstanie Republiki Indonezji, ale reżim kolonialny nie chciał dobrowolnie opuścić Indonezji. Walki partyzanckie trwały do 1949 r. ( w niektórych rejonach dłużej) zanim Indonezja nie wyzwoliła się całkowicie spod jarzma kolonialnego. Głównymi siłami politycznymi nowego państwa była partia socjaldemokratyczna (socjalistyczna) i komunistyczna, które nakreśliły główne kierunki demokratycznych przemian ustrojowych. Z czasem powstały także partie i ruchy oparte na założeniach religijnych islamu. Ważną rolę organizatorską nowego państwa odgrywała armia. Prezydentem został wybrany demokratyczny i postępowy działacz społeczny Sukarno, ściśle współpracujący z komunistami, deklarujący m.in. budowę w Indonezji „socjalizmu indonezyjskiego”. Była to jedna z licznych w tym czasie koncepcji zdążania do socjalizmu, omijając formację kapitalistyczną, przy czym komuniści indonezyjscy mocno trzymali się doswiadczenia Mao Zedonga i partzanckiej walki KPCh oraz późniejszych przemian socjalistycznych w Chinach.
Komunistyczna Partia Indonezji zdobyła wielki autorytet wśród ludu indonezyjskiego, była masową partią z licznymi organizacjami terenowymi i mająca poparcie robotników, do poł. lat 60-tych była jednym z fundamentów państwa indonezyjskiego, przy czym w latach 60-tych orientowała się na Komunistyczną Partię Chin. Nie mogło się to podobać amerykańskiemu imperializmowi, który postawił na indonezyjskie siły kontrrewolucyjne, szczególnie armię. We wrześniu 1965 r. nastąpił pucz wojskowy gen. Suharto, KPI została brutalnie rozbita i zdziesiątkowana, wprowadzono dyktaturę wojskową, trwającą wiele dziesiątków lat. KPI została zdelegalizowana, wpędzona do podziemia i utraciła swe dawne znaczenie i wpływy. Była to też porażka dla maoistowskiej KPCh, która upatrywała w partii indonezyjskiej ważnego partnera zagranicznego, czerpiącego z teorii i praktyki maoizmu.
Japonia
Na odrębną uwagę zasługuje Japonia, która po reformach „Meidzi” w latach 60-tych XIX w. weszła na drogę przyspieszonego rozwoju kapitalizmu. Jednocześnie nie wyrzekła się wcześniej formułowanych celów imperialistycznych i rządów autorytarno-wojskowych. W rezultacie tej polityki Cesarstwo Japonii stało się na przełomie XIX/XX w. czołowym mocarstwem gospodarczym i polityczno-wojskowym na Dalekim Wschodzie i rozpoczęło wojny o panowanie w tej części świata, skierowane głównie przeciwko Korei, Rosji, Chinom, a później także Anglii, Holandii i Stanom Zjednoczonym. Japonia rywalizowała z mocarstwami europejskimi o nowy podział kolonii i narzucenie Chinom panowania kolonialnego. Po 1. wojnie światowej w wyniku wyparcia z Chin kajzerowskich Niemiec, głównie z prowincji Szandong, ich miejsce zajęła Japonia, co spotkało się z masowymi protestami ruchów postępowych w Chinach w 1918-1919 r. Imperializm japoński dążąc do zdobycia kolonii kierował się brakiem własnych bogactw naturalnych, surowców, taniej siły roboczej i szerokich rynków zbytu, co potęgowało jego determinację i arogancję w dążeniach imperialistycznych
Szybki rozwój kapitalizmu w Japonii przyspieszył rozbudowę przemysłu i nowej klasy robotniczej. Japoński proletariat z dużym mozołem organizował się w związki zawodowe i własne partie polityczne. Na przeszkodzie stały nie tylko czynniki i bariery administracyjno-prawne, ale także konserwatywna świadomość społeczna, zdominowana przez japońską wersję konfucjanizmu, gloryfikujący „harmonię” i współpracę całego społeczeństwa, wszystkich jego klas i warstw, znających „swoje miejsce” w społeczeństwie. Stereotypy te przezwyciężane były przez pogłębiające się nierówności majątkowe i rosnący wyzysk. Robotnicy bronili się akcjami strajkowymi, np. w 1919 r. było 2.388 strajków, w których brało udział 335 tys. osób. Strajkujący żądali 8-godzinnego dnia pracy, wyższych płac i poprawy warunków pracy. Walczono o legalizację związków zawodowych. Dopiero w 1921 r. utworzono Japońską Federację Pracy, w której znaczne wpływy miały siły lewicowe. W 1922 r. Federacja przyjęła rewolucyjny program, jednakże później górę w niej wzięły tendencje syndykalistyczne. Wrzenie ogarniało też małorolnych chłopów i biedotę wiejską.
Ważną rolę w dziele radykalizacji walk klasowych w Japonii odegrała Rewolucja Październikowa w Rosji a także walka z kontrrewolucją japońską na Dalekim Wschodzie, która przepędzona została dopiero na początku lat 20-tych XX w. Zmieniło to układ sił prosocjalistycznych w Japonii. Już w 1920 r. nastąpiło połączenie różnych grup marksistowskich w Japońską Ligę Socjaldemokratyczną . Była ona zwalczana przez rząd i w 1921 r. rozpadła się. W tym samym roku powstał nowy ruch pod kierunkiem Watanebo Masanosuke i Tekudey Kynichi, która przybrała nazwę Partia Przebudzenia Ludu, a rok później 15 lipca 1922 r. odbył się zjazd organizacji komunistycznych, które przekształciły się w Komunistyczną Partię Japonii. Ruch komunistyczny w Japonii, podobnie jak w innych państwach azjatyckich, był prześladowany przez reżim burżuazyjno-cesarski, jednocześnie musiał on toczyć walkę z siłami ugodowymi, które były udziałem słabszych ideowo części japońskiego proletariatu.
W okresie międzywojennym Japonia rozwinęła się gospodarczo i wojskowo, a w polityce międzynarodowej poczynając od lat 30-tych zagarnęła Mandżurię (Mandżukuo) a w 1937 r. kontynuowała dalszą ekspansję przeciwko Chinom. W 1939 r. wystąpiła próba podboju Mongolii, co zastopowane zostało przez wojska mongolskie i radzieckie nad rzeką Chałkin Goł. W 1941 r. Japonia weszła w sojusz z hitlerowskimi Niemcami i innymi państwami faszystowskimi, wstąpiła także do sojuszu antykominternowskiego, a w grudniu 1941 r. zaatakowała USA na Hawajach, jednocześnie rozpoczęła ekspansję przeciwko posiadłościom Anglii, Francji i Holandii na Dalekim Wschodzie, co stworzyło wielki japoński protektorat, organizowany pod hasłem „Azja dla Azjatów”.
Dalsze plany tej ekspansji załamały się wraz z kontrofensywą wojsk USA i ich sojuszników, a przede wszystkim zrzucenie w sierpniu 1945 r. 2 bomb atomowych na Hiroszimę i Nagasaki i przystąpienie do wojny przeciwko Japonii Związku Radzieckiego, którego armie wyparły Japończyków z Mandżurii i północnej Korei. We wrześniu 1945 r. Japonia podpisała bezwarunkową kapitulację i przez wiele lat była okupowana przez USA. Wraz z zakończeniem stanu wojny przez oba państwa na terenie Japonii w dalszym ciągu pozostały bazy amerykańskie, tym razem jako sojuszniczego państwa i Japonia pozostaje ważnym punktem geostrategicznej pozycji USA w tym rejonie świata. W wyniku wojny z Japonią ZSRR przyłączył południowy Sachalin i Wyspy Kurylskie, co obecnie jest kwestionowane przez odradzające się japońskie siły wielkomocarstwowe.
W rezultacie wojny Japonii narzucony został system polityczny nawiązujący do zachodniego, głównie amerykańskiego, modelu demokracji burżuazyjno-liberalnej. Ważną rolę w życiu politycznym współczesnej Japonii odgrywa ruch komunistyczny, który w ostatnich latach podzielił się na dwie partie: Komunistyczną Partię Japonii, powiązaną kiedyś z Moskwą i KPJ-Marksistowsko-Leninowską o charakterze maoistycznym (prochińska). Obecnie Japonia należy do najbogatszych państw, jest 3 gospodarką świata. W polityce zagranicznej opiera się o sojusz ze Stanami Zjednoczonymi, gros japońskiego eksportu kierowany jest na rynek amerykański. W polityce wewnętrznej w Japonii następuje odradzanie tradycji i tendencji imperialnych, co budzi sprzeciw zarówno postępowych sił wewnętrznych jak i zagranicznych.
Turcja
Spośród krajów Azji zachodniej, zwanych też Bliskim i Środkowym Wschodem ruch demokratyczny i rewolucyjny najbardziej rozwinął się w Turcji, w której w wyniku klęski poniesionej przez Sułtanat i Imperium Otomańskie w 1918 r. rozpadło się ono, a jego rozległe terytoria w dużej części zajęte zostały przez Anglię i Francję jako nowe kolonie lub mandaty Ligi Narodów. W związku z tym w Turcji właściwej lub narodowej ukształtował się od 1923 r. ustrój republikański, a władzę w niej objęły siły burżuazyjno-demokratyczne, kierowane przez różne ugrupowania tzw. Młodoturków. Pośród nich wyróżniał się Mustafa Kemal, zwany później Ojcem Turków (Ataturk), który skupił wokół siebie różne nurty burżuazyjno-demokratyczne, prowadzące walkę z państwami imperialistycznymi, głównie z Anglią, dążącymi do jak najdalszego rozczłonkowania Turcji, a jednocześnie wewnątrz kraju z siłami konserwatywno-islamskimi, zwolennikami reżimu sułtanatu, islamu i separatystami. Ataturk tworząc Republikę Turecką sięgał do postępowych demokratycznych zasad i wartości demokracji liberalnej z silnym parlamentem i prezydentem, co stabilizowało w Turcji porządki burżuazyjno-kapitalistyczne. Jednocześnie Młodoturcy sięgnęli w przemianach do europejskich wartości kulturowych, np. znieśli pismo arabskie i jako powszechnie obowiązujące wprowadzili przystosowany do języka tureckiego alfabet łaciński.
Ruch robotniczy w Turcji rozwijał się wyspowo w wielkich miastach, jednak działalność partii komunistycznej była zakazana, trudna była sytuacja związków zawodowych, jednak strajki wybuchały nielegalnie. Dzieło Rewolucji Październikowej dotarło do Turcji dzięki pokojowej polityce Lenina, który doprowadził do wycofania się Rosji z imperialistycznej wojny i zawarł pokój z Niemcami i Austr-Węgrami a takaże z Turcją w ramach tzw. pokoju brzeskiego , zawartego w marcu 1918 r. Związek Radziecki popierał Młodoturków i nową Turcję z powodów geostrategicznych, chcąc wyjść z okrążenia po Traktacie Wersalskim. Turcja w swym dalszym rozwoju przechodziła przez kolejne zamachy stanu, dokonywane przez armię, która łamała zasady republiki demokratycznej i wprowadzała ostry reżim policyjno-wojskowy, w którym nie respektowano podstawowych praw człowieka i zakazywano działalności postępowych partii i związków zawodowych. W okresie 2. wojny światowej Turcja była terenem wpływu różnych mocarstw, głównie Anglii, Niemiec, Związku Radzieckiego, co zapewniało jej neutralność i uniknięcie działań wojennych.
Po 1945 r. w Turcji ścierały się wpływy radzieckie i amerykańskie. Ostatecznie pod koniec lat 40-tych XX w. zwyciężyły te ostatnie i Turcja w ciągu następnych paru lat weszła do paktu wojskowego NATO i CENTO, stając się ważnym podmiotem polityki amerykańskiej na Bliskim i Środkowym Wschodzie. Jednocześnie Turcja rozszerzała współpracę gospodarczą z państwami europejskimi, szczególnie z RFN, do której napłynęły wielkie rzesze tureckich gastarbeiterów. Rząd turecki liczył na przyłączenie Turcji do EWG a później do Unii Europejskiej, wydaje się jednak, że obecnie jest to mało prawdopodobne.
Obecnie Turcja jest rządzona przez autorytarny rząd prezydenta Erdogana, który łamie podstawowe prawa człowieka. Partia komunistyczna jest zakazana, ale jest ich kilka i prowadzą aktywną działalność podziemną. Do najbardziej aktywnych należy Kurdyjska Partia Pracy, także Marksistowsko-Leninowska Partia Komunistyczna Turcji i Kurdystanu, które prowadzą nie tylko szeroką działalność ideowo-polityczną, także walkę partyzancką, stojąc na czele walki o niepodległość Kurdystanu. Problem kurdyjski w Turcji jest częścią zagadnienia międzynarodowego w tym rejonie ze względu na dążenia niepodległościowe Kurdów także w Syrii, Iraku, Iranie i Azerbejdżanie. Ważnym krokiem na drodze wyzwalania Kurdystanu jest uzyskanie szerokiej autonomii Irackiego Kurdystanu, na pograniczu Turcji i Iranu, który stanowi swoisty nowy Piemont dla narodu kurdyjskiego. Bliski Wschód jest bardzo niestabilnym rejonem świata, w którym krzyżują i zderzają się interesy nie tylko wielkich mocarstw, także Izraela, o czym świadczy obecna krwawa wojna w Syrii, wcześniej w Iraku i Afganistanie oraz wcześniejsze wojny Izraela z państwami arabskimi. Ciągle nie jest rozwiązany problem niepodległego państwa palestyńskiego, uzyskana autonomia nie zadowala aspiracji narodu palestyńskiego. Sytuacja w Turcji i szerzej na Bliskim Wschodzie jest bardzo niestabilna, zmienna i dynamiczna. Napięcie międzynarodowe i w klasowa w Turcji i w rejonie Bliskiego Wschodu zaostrzają się, co grozi grozi nową wojną. Na celowniku sił imperialistycznych tym razem jest Iran. Turcja pod rządami Erdogana aspiruje do pozycji lokalnego mocarstwa, o czym świadczy jej polityka i interwencja militarna w Syrii a także poparcie dla Azerbejdżanu w jego walce z Armenią o Górski Karabach. także próby interwencji w Libii, co wskazuje na próby odbudowy mitu i pozycji państwa ottomańskiego sprzed 1. wojny światowej. Na to nakładają się zadawnione spory o liczne greckie wyspy, szelf i bogactwa naturalne na Morzu Egejskim, co podgrzewa atmosferę polityczną w tym rejonie Morza Śródziemnego.
Iran (Persja)
Iranowi przez wiele wieków udawało się utrzymać niepodległość. Iran jako Persja miał okres świetności w czasach starożytnych i średniowieczu, ale od XIX w. był on celem imperializmu angielskiego i rosyjskiego co pozwoliło Iranowi balansować między dwoma kolonialnymi konkurentami i wygrywać interesy narodowe. Po Rewolucji Październikowej władza radziecka zerwała z polityką caratu. Możliwości rozwoju ruchu robotniczego w Presji były bardzo ograniczone ze względu na ogólne zacofanie kraju i silne półfeudalne pozostałości w strukturze społeczno-gospodarczej. Życie społeczne odbywało się przy dominacji Islamu i meczetów (szyitów). Po 1. wojnie światowej Rosja radziecka wycofała swe wojska z Persji, co wykorzystali Anglicy dla umocnienia własnych wpływów. Władza centralna szacha była bardzo słaba, kraj rozdzierany był rywalizacją różnych regionalnych chanatów. Po 1. wojnie światowej w Persji umacniały się wpływy narodowej burżuazji za sprawą ruchów narodowo-wyzwoleńczych i burżuazyjno-demokratycznych.
W czerwcu 1920 r. powstała Komunistyczna Partia Persji. W przygranicznych rejonach do Rosji powstawały ruchy bardziej rewolucyjne, dążące do zdobycia władzy a nawet umacniały się lokalne instytucje radziecko-perskie (ruch gilański), ale nie utrzymały się one na dłużej. W latach 30-tych XX wieku w Persji silniej zaczęły inwestować firmy niemieckie, co wiązało się z próbami umocnienia na trwałe wpływów politycznych i opanowania perskich źródeł ropy naftowej. Wraz z rozpoczęciem 2.wojny światowej Anglicy rozszerzyli swe wpływy w Persji, wypierając z niej Niemców i jednocześnie od 1941 r. Persja okupowana była w części północnej przez wojska radzieckie, a część południową zajęły wojska angielskie. Iran z tego powodu był ważnym łącznikiem w komunikacji między zachodnimi aliantami a Związkiem Radzieckim. Tą trasą podążały liczne konwoje z pomocą gospodarczą i i techniczną np. środki transportowe dla Armii Radzieckiej. Pod koniec listopada i na początku grudnia 1943 r. w Teheranie odbyło się 1. spotkanie Wielkiej Trójki (Stalin, Roosevelt, Churchill), na którym uzgodniono m.in. szybkie utworzenie Frontu Zachodniego przeciwko hitlerowskim Niemcom na Zachodzie Europy.
Po wojnie w Persji rozszerzały się wpływy radzieckie, ich szczytem były rządy premiera Mosadeqa, dążącego do stworzenia neutralnego Iranu, który w dalszej przyszłości mógłby przekształcić się w państwo demokracji ludowej. Zapowiedzią była nacjonalizacja przemysłu naftowego. Rząd Mosadeqa obalony zostały w 1953 r. przez zamach wojskowy (przy czynnym udziale wywiadów zachodnich), co umocniło wpływy angielskie i amerykańskie. Od 1955 r. Persja weszła w skład paktu wojskowego CENTO, a głową państwa został szach Iranu Reza Pahlavi. Przez ponad 25 lat umacniał on rządy irańskiej burżuazji kompradorskiej i zależności Iranu głównie od polityki USA. Siły lewicowe, przede wszystkim partia komunistyczna Tudeh były prześladowane, a sama partia działała w podziemiu.
W 1979 r. reżim szacha został obalony przez rewolucję narodowo-religijną, kierowaną przez ayatollachów, która odżegnała się od polityki proamerykańskiej i wprowadziła ustrój państwowy, którego podstawą jest koran – Islamska Republika Iranu. Rządy ayatollachów z jednej strony opierają się o konserwatywno-religijny islam, ale w relacjach międzynarodowych są wyrazem respektowania interesów narodowych i antyimperialistycznych wobec USA i Izraela. Z tych powodów Iran jest nieustannie atakowany przez USA i Izrael, a nawet oba te państwa grożą mu wojną (podobnie jak KRLD) za rzekome posiadanie broni atomowej (lub dążenie do jej produkcji). Jednocześnie rewolucja islamska nie zezwala na legalną działalność partii komunistycznej, która działa w podziemiu.
Podsumowanie
Wielkie znaczenie dla przyspieszenia zmian polityczno-ustrojowych i społeczno-gospodarczych miały przemiany i rozwój w pięciu republikach radzieckich w Azji środkowej, które przechodziły do socjalizmu z licznymi pozostałościami epoki feudalnej., co było możliwe dzięki ogromnej pomocy wyżej rozwiniętych zachodnich republik radzieckich, a głównie Rosji i Ukrainy. Polityka ta była realnym potwierdzeniem zasady internacjonalizmu proletariackiego i radzieckiego patriotyzmu. Przykład rozwoju tych republik był potwierdzeniem w praktyce tezy sformułowanej przez Lenina o możliwościach przechodzenia do socjalizmu omijając kapitalizm, co było i jest uważnie studiowane a nawet naśladowane w zacofanych krajach tzw. 3. świata.
Szczególnie daleko idące następstwa polityczno-ustrojowe wystąpiły w Chinach, Korei, Wietnamie i Mongolii, gdzie walka mas ludowych kierowana przez partie komunistyczne doprowadziła do powstania i rozwoju antykolonialnego, antykapitalistycznego, ludowo-demokratycznego ruchu a po 1945 r. do jego przekształcenia się w nurt rewolucji socjalistycznej i powstania państw socjalistycznych i rozpoczęcia budowy podstaw ustroju socjalistycznego.
Nadzwyczaj doniosłe jest doświadczenie Chińskiej Republiki Ludowej, która obecnie obchodzi wielki jubileusz 100-lecia powstania Komunistycznej Partii Chin, traktowany przez władze jako zakończenie etapu wielkiej konsolidacji narodu wokół partii i zakończenia wstępnego etapu budowy umiarkowanej pomyślności społeczeństwa. KPCh i ChRL mimo zmiany taktyki budownictwa socjalistycznego nie odeszły od celu strategicznego, którym jest zdążanie do socjalizmu a w dalszej perspektywie do komunizmu. Chiny ze względu na wielkość narodu i państwa i duże sukcesy w ostatnich ponad 40 latach socjalistycznej gospodarki rynkowej są wielkim kontynuatorem nie tylko własnej rewolucji, także dzieła Rewolucji Październikowej. Dzięki niej gospodarka ChRL wysunęła się na drugie miejsce w świecie (przy czym pod względem siły nabywczej juana faktycznie Chiny są na 1. miejscu), a w polityce wewnętrznej umożliwia skuteczne zaspokajanie potrzeb społecznych wielkiego narodu chińskiego.
Jednocześnie „chiński model” z uwagą jest obserwowany i studiowany przez inne narody, szczególnie znajdujące się na niższych stadiach rozwoju gospodarczo-społecznego. Chińska droga do socjalizmu jest także wynikiem Rewolucji Październikowej, ale jednocześnie ze względu na specyfikę rozwoju narodowo-cywilizacyjnego stanowi oryginalny wkład do rozwoju marksizmu, a w szczególności naukowego socjalizmu. W 2021 roku Komunistyczna Partia Chin obchodzi jubileusz 100 -lecia utworzenia, zapewne będzie to okazja do podsumowania polityki KPCh w tym okresie, szczególnie w ostatnich ponad 40-tu latach a także formułowania planów na bliższą i dalsza przyszłość. Prognozy ekonomistów co do dalszego rozwoju Chin i USA są bardzo niekorzystne dla yankesów. Za 15 lat USA będą na drugim (licząc w cenach zachodnich), a w 2050 r. na trzecim miejscu nie tylko pod względem wielkości PKB, także wyrównania dochodów ludności per capita. Nie tylko ten czynnik otwiera przed ludzkością nowe możliwości i perspektywy oraz historyczną konieczność nowej socjalistycznej rewolucji., rozumianej jako wielka zmiana. Przy czym ze względu na potęgę gospodarczą ludowych Chin i zmiany układu sił w skali międzynarodowej będzie ona miała zapewne pokojowy charakter.