Znaczenie eksperymentu historycznego o nazwie Związek Radziecki, było i jest ważne także dla innych narodów azjatyckich, które weszły na drogę rewolucji i budownictwa socjalistycznego po 2. wojnie światowej, głównie dla Chin, ale także doświadczenie to może być wykorzystane przez liczne ludy i narody w krajach tzw. 3. świata, państw rozwijających się, stanowiących obecnie przeważającą część ludności naszej planety.
Dla WKP(b) i Związku Radzieckiego jednym z kluczowych zadań po rewolucji stało się, jak podnieść poziom życia i jednocześnie zmienić mentalność ideowo-polityczną wielomilionowych narodów i ludów Azji środkowej, Kaukazu, Syberii i Dalekiego Wschodu, które stały często na poziomie struktur feudalnych i półfeudalnych . Krzyżowały się tam różne wpływy polityczne, kulturowe i religijne. Pretensje do licznych terytoriów zgłaszały mocarstwa kolonialne, wspomagające organizacje i ruchy kontrrewolucyjne i separatystyczne.
Historyczne doświadczenia budownictwa socjalistycznego w radzieckiej Azji i na Kaukazi
Po kilku latach udało się młodej władzy radzieckiej kwestie te rozwiązać na początku lat 20-tych XX wieku. W ramach Rosyjskiej Federacyjnej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej ukształtowała się z czasem wspólnota polityczno-ideowa obejmująca Rosjan i liczne narody i ludy Azji centralnej, Syberii i Dalekiego Wschodu, które ukształtowały swe państwa w postaci republik i okręgów (rejonów) autonomicznych a później związkowych. Szczególnie skomplikowana była sytuacja w Azji środkowej ze względu na różny stopień rozwoju gospodarczego, politycznego i kulturalnego bytujących tam narodów i narodowości, np. Kazachów, Turkmenów, Kirgizów, Chorezmu, Chiwy, Buchary, licznych ludów kaukaskich (w tym Narodów Azerbajdżańskiego, Gruzińskiego i Ormiańskiego) i syberyjskich. Podstawową wartością i zasadą była wolność narodów i prawo do swobodnego określenia swego położenia i statusu politycznego. Te zasady obowiązywały także w stosunku do innych republik związkowych, w tym Białoruskiej, Ukraińskiej i Zakaukaskiej, w których sytuacja międzynarodowo-etniczna nie była tak złożona jak w Rosyjskiej Federacji. Państwa te w grudniu 1922 r. utworzyły na zasadzie dobrowolności i respektowania swych interesów Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich, który przetrwał do grudnia1991 r.
WKP(b), KPZR i polityka Związku Radzieckiego przekreśliły carską praktykę ekspansji kolonialnej i wyzysku kolonialnych narodów, stworzyły warunki dla równoprawnych i pokojowych stosunków między narodami i ludami wchodzącymi w skład wieloetnicznego państwa radzieckiego. Podstawową zasadą tych stosunków był internacjonalizm proletariacki i radziecki patriotyzm. W ZSRR praca stała się powszechnym dobrem a jej owoce były udziałem wszystkich pracujących. Związek Radziecki zabezpieczył też porządek i bezpieczeństwo wewnętrzne i międzynarodowe, co umożliwiło do 1941 r. życie w pokoju. Były to niezbędne warunki dla realizacji przemian ustrojowych.
Wielkim problemem, wobec którego stanęła młoda władza radziecka była dotychczasowa oddziedziczona historycznie nierówność w rozwoju społeczno-gospodarczym w szczególności między zachodnimi częściami ZSRR a obszarami Azji centralnej. Struktura gospodarcza republik azjatyckich była zacofana, królowały w niej rolnictwo, pasterstwo, słabo rozwinięty był przemysł. Rezultowało to dominacją ludności wiejskiej, chłopskiej, spętanej więzami kultury i religii muzułmańskiej. Kierownictwo radzieckie zdecydowało się na rozwiązanie tej sprzeczności poprzez masowe inwestycje kapitałowe, świadczone przez lepiej rozwinięte republiki zachodnie, Rosję, Ukrainę, Białoruś. W ciągu kilkudziesięciu lat władzy radzieckiej powstały w republikach Azji centralnej tysiące nowych przedsiębiorstw przemysłowych, infrastruktura komunikacyjna, wodna, wybudowano nowe miasta, szkoły, uniwersytety i inne instytucje kulturalne, które zasadniczo zmieniły strukturę gospodarczo-społeczną i ludnościową dotychczas zacofanych regionów Związku Radzieckiego. Można więc ten eksperyment historyczny określić jako internacjonalizm proletariacki w działaniu, przy czym nie zawsze cieszył się on pełnym poparciem ze strony części świata pracy republik „drenowanych” kapitałowo i kadrowo. Polityka ta uległa przyspieszeniu w okresie 2. wojny światowej , kiedy przymusowo ewakuowano miliony ludzi i tysiące zakładów pracy a właściwie maszyn i urządzeń z terenów objętych wojną i przeniesiono je do obszarów wschodnich.
Po upadku Związku Radzieckiego w 1991 r. nastąpił upadek socjalistycznych republik związkowych w Azji centralnej i na Kaukazie, które w wyniku kontrrewolucji przekształciły się w najbardziej konserwatywne reżimy autorytarne, jednocześnie nastąpił upadek całych gałęzi gospodarczych ze względu na zerwanie więzi kooperacyjnych i finansowych , także odpływu części rosyjskiej kadry naukowej i inżynieryjno-technicznej, tym nie mniej olbrzymi postęp społeczny mas pracujących tych republik jest historycznym dziedzictwem socjalizmu i zapewne będzie on wykorzystany jako ważny argument w toku dalszych walk klasowych i rewolucyjnych w tej części świata.
Chiny
Chiny były kolosem, który do końca XIX wieku uważany był za śpiącego, ale jak się przebudzi, to świat zadrży. Miał tak wyrazić się Napoleon. Cesarstwo Chińskie rządzone przez mandżurską dynastię Qing były ostoją zacofania i konserwatyzmu ustrojowego, kontynuującego feudalne i półfeudalne stosunki,instytucje i struktury, które nie były w stanie zapewnić milionowym masom bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego. Mocarstwa kolonialne narzucały Chinom nierównoprawne traktaty, zmuszały do otwierania stref specjalnych i dążyły do całkowitego podboju kraju, w czym przodowała Anglia, Francja, Rosja carska, Niemcy, później Japonia. Zgodnie z tajnym porozumieniem z końca XIX w. Anglia miała zająć Tybet i środkowe Chiny, Francja południowe, Rosja Sincjang (Turkiestan Wschodni), Mongolię i Mandżurię, Niemcy Szandong i tereny przylegające.
W 1911 r. nastąpiło obalenie cesarstwa, na czele rewolucji chińskiej stanął demokratyczny myśliciel, wzorujący się na doświadczeniach USA Sun Yatsen. Był on reprezentantem rodzącego się rodzimego mieszczaństwa, burżuazji narodowej, dążącej do wyzwolenia się spod zależności półkolonialnej i wykorzystania doświadczenia Japonii w szybkim rozwoju kapitalizmu i modernizacji kraju. W Chinach dominowała gospodarka rolna, ponad 90 proc. ludności stanowili biedni przymierający głodem chłopi i wiejski proletariat. Miasta miały charakter ośrodków administracyjnych i handlowy, rozwijał się przemysł lekki, w tym włókienniczy, młynarski, tytoniowy, jedwabniczy, powszechne było tradycyjne rzemiosło. W 1913 r. było tylko 698 rodzinnych przedsiębiorstw przemysłowych, w 1920 r. liczba ta wzrosła do 1799. Przemysł ciężki był w zarodkach, świadczyło o tym wydobycie węgla: w 1913 r. 5,7 mln t i w 1919 r. 10,4 mln t. Odpowiednio niskie było wytwarzanie żelaza i stali. W 1919 r. w Chinach było tylko 2 mln robotników przemysłowych, skupionych głównie w Szanghaju, Mandżurii i Wuhanie. Decydującą rolę odgrywał kapitał zagraniczny, a jeśli chodzi o kapitał chiński, to z czasem stał się on domeną czterech najbogatszych rodzin.
Po obaleniu cesarstwa władza rządu centralnego ograniczała się do Pekinu, prowincji Hebei i niektórych prowincji centralnych. W pozostałych prowincjach rządzili generałowie (An cunami), wprowadzający własne porządki. Sprzyjało to dalszemu osłabianiu Chin. Poważnym wstrząsem społecznym dla kraju był Ruch 4 Maja 1919 r. w Pekinie, zorganizowany głównie przez studentów jako wyraz protestu przeciwko planom narzucenia przez przygotowywany Traktat Wersalski koncesji dla Japończyków w prowincji Szandong, dotychczas kolonizowanej przez Niemców. Protest rozszerzył się na inne miasta i objął także inne środowiska społeczne, w tym robotników, biedotę wiejską i część narodowej burżuazji.
Ruch 4 Maja 1919 r. był czasowo związany z wydarzeniami rewolucyjnymi w sąsiedniej Rosji. Rewolucja Październikowa i walka z kontrrewolucją w Rosji uświadomiła Chińczykom, że lud może obalić nie tylko carat, także państwo wyzyskiwaczy. Wtedy młody działacz marksistowski Mao Zedong, poszukujący dopiero celu i drogi życiowej powiedział, że „Strzały tej Rewolucji otworzyły oczy chińskiemu ludowi”. Robotnicy organizowali się w związkach zawodowych, na kolejach i fabrykach wybuchały strajki, które były żywiołowe i dość nieliczne. Np. w 1918 r. obejmowały one tylko 6.500 uczestników, w 1919 r. już 91.000, w 1921 r. 130,000 strajkujących. W 1920 r. po raz pierwszy świętowano w Chinach 1 Maja, w demonstracji w Szanghaju wzięło udział 5.000 ludzi. Powstawały nieliczne jeszcze kółka marksistowskie, na chiński tłumaczono niektóre prace Marksa, co było udziałem rewolucyjnej chińskiej młodzieży studenckiej. Godne odnotowania jest, że w maju 1920 r. w Szanghaju powstała grupa marksistowska pod kierunkiem Cz’en Tu-siu, a w we wrześniu tego roku na uniwersytecie pekińskim profesor ekonomii politycznej Li Ta-czao założył kolejne kółko marksistowskie. We wrześniu 1920 r. w Czangsha w prowincji Hunan grupę marksistów zorganizował Mao Zedong. Kółka marksistowskie powstawały także w Wuhan (C’en T’an-ciu i Tung Pi-wu). Także w Cinan i Huangzhou. W 1920 r. ukazał się po chińsku „Manifest Komunistyczny”. Powstały związki zawodowe mechaników, drukarzy i kolejarzy.
Jakościowym przełomem było powstanie Komunistycznej Partii Chin 1 lipca 1921 r. w Szanghaju (w obecnym roku roku KPCh obchodzi jubileusz 100 lecia). Odbył się tam zjazd założycielski chińskich rewolucjonistów-marksistów, który przekształcił się w 1. założycielski Kongres Komunistycznej Partii Chin. Wzięło w nim udział 12 osób – po dwie z kółek marksistowskich z Szanghaju, Pekinu, Czangsha, Wuhan, Tsinan i kółka chińskich marksistów z Japonii, reprezentujących w sumie 53 członków. Aż trudno uwierzyć, że z tych iskierek z czasem powstała wielka partia, która obecnie liczy ok. 90 mln członków, przebyła zwycięską rewolucyjną drogę, w 1949 r. zdobyła władzę w największym ludnościowo państwie świata i z sukcesem buduje zręby ustroju socjalistycznego. Powstanie KPCh było możliwe także dzięki pomocy organizacyjnej Międzynarodówki Komunistycznej i Kraju Rad, dużą rolę odegrali doradcy radzieccy. Zjazd uchwalił podstawowe dokumenty i określił główne zasady KPCh, w tym zasadę kierowniczej roli klasy robotniczej, rewolucji socjalistycznej, dyktatury proletariatu, (którą Chińczycy utożsamiają z dyktaturą ludu) i centralizmu demokratycznego. Zasady te weszły na trwałe do statutu KPCh i z sukcesem były stosowane w praktyce działania partii przez jej kolejne kierownictwa od założycieli, przez Mao Zedonga, do czasów współczesnych, niezależnie od zmiany taktyki budownictwa socjalistycznego, wyrażającej się w w przyjęciu w 1978 r. przez Deng Xiaopinga koncepcji „socjalistycznej gospodarki rynkowej”.
Wraz z powstaniem KPCh organizowały się także inne formy protestu społecznego. W lecie 1921 r. w Szanghaju powstał Ogólnochiński Sekretariat Robotniczy, który był zapowiedzią związków zawodowych. Do jego zadań należała obrona praw pracowniczych pracowników najemnych, poprawa warunków pracy, walka o wyższe wynagrodzenia, organizowanie strajków i innych form protestu. Np. w Hongkongu rozwijały działalność różne komitety pomocy społecznej. 1.V.1922 r. w Hangzhou zwołany został Ogólnochiński Zjazd Związków Zawodowych, w którym uczestniczyło 162 delegatów, reprezentujących 270.000 związkowców. Głównymi ośrodkami walki związkowej były Szanghaj, Czangsha, Hangzhou.
Liczne problemy pojawiały się w mobilizacji do walki o lepsze życie środowiska chłopskiego. Co prawda chińscy chłopi mieli duże tradycje lokalnej samoorganizacji, co wynikało z gminnego władania ziemią i silnego poczucia miejscowych więzi, także buntów i walki z feudalnym uciskiem, ale brakowało zespolenia tej walki w skali centralnej a nawet prowincjonalnej. W 1922 r. komuniści pod kierunkiem studenta-komunisty P’eng Paj’a w powiecie Hangfang w prowincji Guandong (Kanton) założyli pierwszy związek chłopski. Duże sukcesy na tym polu odnosił w dalszych latach Mao Zedong, który organizował biednych chłopów i wiejski proletariat do walki klasowej w skali całej KPCh, ale przede wszystkim odnosił sukcesy w swej rodzinnej prowincji Hunan, także w Anhuej, które stały się później silnymi bazami chińskiej rewolucji.
Jednocześnie demokratyczna burżuazja na czele z Sun Yatsenem organizowała w oparciu o Kuomintang poparcie dla własnego programu. Sun Yatesen dążył do zbliżenia z komunistami i stworzenia wspólnego frontu walki narodowo-wyzwoleńczej przeciwko zagranicznym imperialistom i rodzimym militarystom. Na 3. Kongresie KPCh w 1923 r. , w którym wzięło udział 30 delegatów na ogółem 420 członków sformułowano płaszczyznę współpracy z Kuomintangiem, którego program zakładał m.in. wspólną walkę i sojusz z komunistami, poparcie dla walki chłopów i robotników, także sojusz z rewolucyjną Rosją. W skład Tymczasowego Komitetu Wykonawczego Kuomintangu wszedł przedstawiciel KPCh.
W późniejszych latach doszło do głębokich rozbieżności między KPCh a Kuomintangiem, szczególnie po śmierci Sun Yatsena w 1924 r. , kiedy władzę w nim objął Czang Kajszek, który dążył do rozbicia KPCh, co statecznie stało się w 1927 r. Komuniści zgodnie z radami doradców Międzynarodówki Komunistycznej organizowali partię w ośrodkach miejskich, gdzie wszczynali powstania, okazali się jednak zbyt słabą siłą, by przeciwstawić się dobrze uzbrojonym oddziałom Kuomintangu, które zmasakrowały komunistów i rozbiły ich organizacje. Ich niedobitki zebrał Mao Zedong, który oparł się na rewolucyjnym chłopstwie na południu i centrum kraju i tam założył nowe partyzanckie bazy i w oparciu o głównie czynnik chłopski rozpoczął odbudowę KPCh, prowadząc jednocześnie walkę partyzancką. Mao Zedong odbudował partię według częściowo zmienionych zasad i w nowych warunkach społeczno-politycznych. Uznając przewodnią rolę klasy robotniczej preferował jednak formy walki charakterystyczne dla środowiska wiejskiego. Sam pochodził ze wsi, znał jej warunki i stosunki wiejskie, szybko nawiązywał kontakt i porozumienie z wiejskim proletariatem, co zapewniło mu rosnące poparcie. W ciągu 10 lat działalności w tym rejonie wyzwolone zostały znaczne obszary, na których organizowano władzę ludową i budowano zalążki Chińskiej Republiki Rad. Sytuacja w tych rejonach znacznie pogorszyła się w 1937 r., kiedy wzmogła się nowa ofensywa Kuomintangu na komunistów a Japończycy dokonali nowej agresji na Chiny. W trakcie tzw. „Długiego Marszu” (1937) główne siły polityczne i partyzanckie KPCh opuściły dotychczasowe bazy rewolucyjne i przeniosły się do Jenanu na północy Chin, gdzie były bardziej sprzyjające warunki dla prowadzenia walki klasowej jak i walki z japońskim agresorem. Jednocześnie partia musiała stworzyć nowe formy kooperacji z Kuomintangiem , co przyczyniło się do rozbudowy struktur organizacyjnych partii i rozszerzania terenów wyzwalanych nie tylko spod władzy Kuomintangu, ale później także spod władzy Japonii, szczególnie po 2. wojnie światowej.
1. października.1949 r. Mao Zedong ogłosił w Pekinie na Pl. Tiananmen powstanie Chińskiej Republiki Ludowej. W ciągu niecałych 30 lat walka ludu chińskiego o wyzwolenie spod ucisku kolonialnego i semikolonialnego, przeciwko kapitalizmowi i imperializmowi, pod wpływem Rewolucji Październikowej przyniosła zwycięstwo narodowi chińskiemu. W toku tej walki za sprawą Komunistycznej Partii Chin rozwijała się walka chińskiej klasy robotniczej i rewolucyjnego chłopstwa o rewolucję narodowo-wyzwoleńczą i socjalistyczną, które uwieńczone zostały sukcesem w 1949 r. Od tego czasu przez ponad 70 lat chińska rewolucja i budowa podstaw ustroju socjalistycznego przechodziły przez liczne bariery i sprzeczności, które KPCh zwycięsko pokonała, sytuując państwo i gospodarkę chińską na pozycje wielkiego światowego mocarstwa, które zapewnia pomyślność i bezpieczeństwo nie tylko własnego narodu, ale także bierze aktywny udział w rozwiązywaniu wielkich problemów światowych. I choć Chiny wystartowały z bardzo niskiego pułapu rozwoju społeczno-gospodarczego, to dzięki elastycznej polityce KPCh udało jej się nie tylko zbudować podstawy ustroju socjalistycznego, ale w oparciu o program socjalistycznej gospodarki rynkowej znacząco przyspieszyć rozwój kraju.
Wielkoprzemysłowa klasa robotnicza liczy dobrze ponad 300 mln ludzi, ponad 250 mln sezonowych robotników dojeżdża do wielkich miast i rejonów przemysłowych, wyrwano z nędzy 700 mln Chińczyków, 400 mln osiąga średni poziom dochodów, zmodernizowano ekonomikę, szczególnie przemysł, wszystkie rejony kraju połączono nowoczesnymi autostradami, kolejami i liniami lotniczymi, Chiny opanowały najnowocześniejsze działy wytwórczości, a nawet stały się mocarstwem kosmicznym, osiągnęły poziom gospodarczy (PKB) USA i Unii Europejskiej i bez Chin nie można rozwiązać żadnego wielkiego problemu światowego. Bliskie i dalsze prognozy dla Chin są bardzo optymistyczne (inaczej niż dla USA). Nie oznacza to, że w Chinach nie ma wielkich problemów, np. wielka kwestia dalszego rozwoju wsi (ok. 500 mln ludzi), stosunkowo niska wydajność pracy, w szczególności w rolnictwie, ochrona środowiska naturalnego, pogłębiające się rozwarstwienie majątkowe i dążenia odrodzonej wielkiej narodowej burżuazji do zamiany kapitalizmu państwowego na „normalny kapitalizm”. Chiny pod kierunkiem KPCh przygotowały i zwycięsko realizują ambitne plany dalszego rozwoju gospodarczo-społecznego na bliższą i dalszą perspektywę (do 2035 i 2049 r.), co tworzy także warunki dla odrodzenia socjalizmu w szerszej skali. Jest to ważna konstatacja realnych możliwości nowych rewolucji nie tylko w krajach tzw. 3. świata. Dzieło Rewolucji Październikowej padło na podatny grunt w Chinach i jest w dalszym ciągu realizowane mimo jego upadku w Rosji, b. ZSRR i europejskich krajach demokracji ludowej.
Mongolia
Mongolia jest wielkim terytorialnie stepowym, półpustynnym i pustynnym krajem w Azji centralnej, liczącym w 1911 r. 1,5 mln km2 i 650.000 mieszkańców. Przez wieki znajdowała się ona jako prowincja w granicach Państwa Środka, ale Mongołowie pamiętali o swym bohaterze Czyngis Chanie, który na przełomie XII/XIII wieku założył wielkie państwo mongolskie, które potrafiło rozprawić się ze swymi licznymi historycznymi przeciwnikami, a nawet narzucić panowanie cesarstwu chińskiemu i osadzić na tronie cesarskim własną dynastię Juan, która przez prawie 1 wiek panowała w Chinach. Mongołowie będąc koczownikami, mając doskonałą konnicę i wykorzystując potencjał militarno-techniczny Chin potrafili przemierzać olbrzymie terytoria i podbili wielkie potęgi ówczesnych czasów, docierając do Indii, Persji, Azji środkowej, podbili chanaty Powołża a pod Kałką (1226) rozbili rycerstwo Rusi Kijowskiej, co na 200 lat umocniło panowanie Mongołów nad Rusią. Dotarli także do Polski, pustosząc wschodnie dzielnice kraju, dochodząc nawet pod Legnicę w 1241 r. Byli twórcami największej organizacji państwowej w dziejach świata, która nie przetrwała 100 lat.
Najnowsze dzieje Mongolii zaczęły się w 1911 r., kiedy należąca do Chin prowincja Mongolia (zewnętrzna) uzyskała autonomię, w czym zainteresowani byli nie tylko Mongołowie, także Rosja carska, popierająca te dążenia, jak i Japonia. Ludność Mongolii trudniła się prymitywnym rolnictwem, głównie byli to hodowcy-koczownicy-araci. Władza i gros bogactwa należała do arystokracji rodowej i buddyjskich klasztorów. Uprawa ziemi występowała rzadko, gospodarka była samowystarczalna, obejmowała proste rzemiosła, handel był w rękach kupców chińskich, przemysł był w powijakach. Lamowie stanowili połowę męskiej ludności kraju. W 1918 r. Rewolucja Październikowa i władza radziecka dotarła do granic Mongolii. Po upadku kontrrewolucji admirała Kołczaka i jego śmierci w Irkucku rewolucyjna władza umocniła się na terenach Dalekiego Wschodu, gdzie przez pewien czas funkcjonowała samodzielna Socjalistyczna Republika Radziecka Dalekiego Wschodu, która udzieliła pomocy młodym rewolucjonistom mongolskim Kontrrewolucja przez kilka lat szukała schronienia na terenach Mongolii, gdzie broniły się oddziały barona R.N.Ungerna von Sternberga. W rozgromieniu jego sił wziął także aktywny udział młody dowódca samodzielnego dywizjonu Konstanty Rokossowski. Jednocześnie wojskowe wpływy w Mongolii mieli Japończycy, którzy dążyli do dalszego osłabienia Chin i stworzenia marionetkowej „wielkiej Mongolii”, składającej się z Mongolii zewnętrznej i Mongolii wewnętrznej, położonej bardziej na południe i będącej w dalszym ciągu chińską prowincją.
Rewolucja Październikowa oddziaływała na rozwój ruchu narodowo-wyzwoleńczego jak i na dążenia do postępowych przemian społecznych, które miały miejsce w latach 1918-1920, wtedy powstały pierwsze kółka rewolucyjne, m.in. w pogranicznej Urdze na czele z Suche Batorem i Ch. Czołbajsanem . Był to jednocześnie okres wojny domowej, w której zaangażowane były siły rosyjskie, chińskie, japońskie, mongolsko-feudalne i mongolsko-rewolucyjne. Ostatecznie walka ta zakończyła się zwycięstwem sił rewolucyjnych, które przy poparciu jednostek Armii Czerwonej przepędziła zagranicznych interwentów i ich rodzimych sojuszników i w 1921 r, ustanowiona została w Mongolii władza ludowo-rewolucyjna. W 1924 r. Mongolia proklamowała po śmierci bogdo-gegena Republikę Ludową, która weszła na tory ścisłej współpracy wojskowej i gospodarczej ze Związkiem Radzieckim. Chiny do lat 50-tych XX wieku nie uznawały formalnie MRL jako suwerennego państwa. Dopiero układ o przyjaźni zawarty między ChRL i MRL w 1955 r. stał się podstawą nawiązania stosunków dyplomatycznych i pełnego uznania się obu państw jako suwerennych podmiotów prawa międzynarodowego.
W dalszych latach rozwój Mongolii zmierzał do modernizacji rolnictwa, szczególnie hodowli w dużych kolektywnych gospodarstwach, rozbudowy przemysłu, budowy infrastruktury komunikacyjnej, rozbudowy i budowy nowych miast, co wiązało się ze zmiana tradycyjnej obyczajowości ludności pasterskiej. Mongołowie przeszli od koczownictwa do stanu ludności osiadłej. Mongolska Republika Ludowa funkcjonowała i rozwijała się w ścisłej współpracy z ZSRR, a po 2. wojnie światowej także z innymi państwami socjalistycznymi. Od 1955 r. nawiązano większą współpracę z Chińską Republiką Ludową. Mongolia była członkiem RWPG, miała także obserwatora przy Układzie Warszawskim. Po upadku w 1991 r. KPZR i Związku Radzieckiego upadła także władza ludowa w Mongolii i w jej miejsce powstała burżuazyjno-demokratyczna Republika Mongolii, w której ścierają się sprzeczne interesy międzynarodowe, głównie USA, Rosji, Chin.
Mongolia jest przykładem przyspieszonego postępu społecznego od społeczeństwa feudalnego ze znaczącym udziałem wcześniejszych układów ekonomiczno-społecznych do państwa socjalistycznego, właściwie z pominięciem formacji kapitalistycznej, która nie miała czasu zaistnieć w Mongolii. Wysiłkiem całego narodu i przy dużym wsparciu ZSRR i innych państw socjalistycznych zainwestowano w Mongolii wielkie kapitały, które w zasadniczy sposób zmieniły społeczno-gospodarcze oblicze kraju, powstały nowe gałęzie przemysłu, drogi, koleje, lotniska, powstała nowa klasa robotnicza i klasa kołchozowego chłopstwa (głównie pasterstwa). Jurty w znacznej części zastąpiły mieszkania w nowych murowanych bądź płytowych domach z nowoczesną infrastrukturą. Uczyniono olbrzymi krok w rozwoju oświaty i kultury, podniósł się poziom higieny, opieki zdrowotnej, wzrosła znacząco średnia długość życia. Były to zmiany i osiągnięcia epokowe, które potwierdziły w praktyce teorię możliwości drogi niekapitalistycznego rozwoju w kraju epokowo opóźnionym, jednak przy wybitnej pomocy internacjonalistycznej innych wyżej rozwiniętych państw socjalistycznych.
Korea
Początki dziejów Korei toną w pomrokach historii. Ich cywilizacja podobnie jak Chin liczy około 5 tyś. lat, a źródła pisane o pierwszym państwie koreańskim Dżoson datowane są na V-IV w. przed nową erą. Korea była celem ekspansji Chin, Japonii, później Rosji, obecnie także USA. W średniowieczu Koreańczycy utworzyli silne państwo Koryo, w którym na wysokim poziomie stała kultura. Przez dłuższy czas Korea była prowincją cesarstwa chińskiego, silne były wpływy konfucjanizmu, buddyzmu.
Współczesne dzieje Korei datują się przed ponad 100 laty. W 1910 r. Korea została podbita przez cesarską Japonię i stała się jej bezwzględnie wyzyskiwaną kolonią. Gospodarka Korei opierała się głównie na rolnictwie, przy czym 90.000 obszarników japońskich lub koreańskich posiadało ponad 50 proc. ziemi, podczas gdy 2,5 mln gospodarstw chłopskich liczyło nie więcej niż o,5 ha ziemi. Przemysł rozwijał się głównie za sprawą inwestycji japońskich w obfitujących w bogactwa naturalne terenach północnych Korei. Administracja kraju znajdowała się w rękach urzędników japońskich, wobec ludności rodzimej stosowano masowy wyzysk, niszczono także zabytki kultury i historii Korei, dyskryminowano też język koreański.
Po Rewolucji Październikowej także w Korei powstały nowe formy oporu i odrodzenia narodowego. Władza radziecka dotarła na Daleki Wschód w późniejszych latach i łączyła się też ze zbrojnym wypieraniem Japończyków, co dodawało ducha oporu Koreańczykom. Wobec słabości proletariatu siłą kierowniczą ruchu oporu stała się burżuazja narodowa, która wykorzystywała formy religijne dla podbudowy ducha odrodzenia koreańskiego. Była to m.in. sekta religijna Czchondogo (Nauka szlaku niebios), założona jeszcze w 1906 r. Jej bazę klasową stanowiło bogate chłopstwo. W 1919 r. grupowała ono 130.000 członków.
W 1919 r. w Seulu miały miejsce masowe demonstracje w związku ze śmiercią ostatniego władcy Korei, w których wzięło udział 2 mln ludzi. W 1920 r, w stolicy powstało także Towarzystwo Wzajemnej Pomocy Robotników Koreańskich, był to pierwszy rewolucyjny związek zawodowy, z czasem powstały dalsze formy organizacji ludzi pracy, także na wsi. Idee marksistowskie zaczęły przenikać do Korei z sąsiedniej Rosji i za pośrednictwem koreańskich rewolucjonistów -emigrantów w Tokio. Pierwsze grupy koreańskich komunistów powstały w Irkucku i Szanghaju, z czasem przenoszone były do Korei. W 1925 r. powstała Komunistyczna Partia Korei.
Walka ludu koreańskiego o wyzwolenie narodowe i społeczne trwała nieprzerwanie przez 20 lat. Już w okresie międzywojennym powstały nowe formy oporu w postaci ruchu partyzanckiego, kierowanego przez młodego przywódcę Kim Ir-sena. Po rozgromieniu Japonii przez wojska radzieckie i amerykańskie ustalono, że północną Koreę do 38 równoleżnika zajmą oddziały Armii Radzieckiej a na południe od tej linii stacjonować będą oddziały amerykańskie. W północnej Korei władze radzieckie sprzyjały działalności społecznej i politycznej komunistów i Kim Ir-sena, którzy walkę o wyzwolenie narodowe połączyli z rewolucją socjalistyczną. Znacjonalizowano podstawowe gałęzie gospodarki narodowej i powstawały społeczne formy własności przedsiębiorstw i ziemi. W 1947 r. w miejsce Komunistycznej Partii Korei powstała Partia Pracy Korei a także dwie inne partie demokratyczne, grupujące średnie warstwy w miastach i na wsi. Szeroką działalność rozwinęły związki zawodowe i inne postępowe organizacje.
W 1948 r. oddziały Armii Radzieckiej wycofały się z Korei i w tym czasie proklamowana została Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna – państwo socjalistyczne aspirujące do reprezentowania wszystkich Koreańczyków z Północy i Południa. Na południu Korei wbrew wcześniejszym zapewnieniom Amerykanów nie wycofano baz wojskowych USA i jednocześnie władze amerykańskie udzieliły poparcia Li Syn-manowi na powołanie odrębnego państwa Republiki Korei, państwa kapitalistycznego rządzonego autorytarnie przez Li Syn-mana. W 1950 r. wybuchła wojna między KRLD a Koreą Południową, która pociągnęła olbrzymie straty ludnościowe i materialne. Koreę płn. aktywnie (także wojskowo) popierali ZSRR i Chińska Republika Ludowa ( tzw. chińscy ochotnicy). Republikę płd. popierały Stany Zjednoczone i ich sojusznicy, którzy udzielili aktywnej pomocy militarnej reżimowi Li Syn mana. Oznaczało to przejście dotychczasowej relacji między Wschodem a Zachodem od „zimnej wojny” do wojny gorącej i krwawej. Wojna trwała trzy lata i zakończyła się rozejmem w Panmundżonie w lipcu 1953 r., petryfikując dotychczasowe różnice ustrojowe i w zasadzie graniczne między obu państwami.
Koreańska Republika Ludowo-Demokratyczna przeszczepiła system polityczny i gospodarczy ze Związku Radzieckiego z lat 40-tych ub. wieku, z pewnymi modyfikacjami wynikającymi z ideologii Juche i zmian epoki. W okresie istnienia wspólnoty państw socjalistycznych ZSRR i kraje demokracji ludowej świadczyły różne formy pomocy dla KRLD i w dużym stopniu przyczyniały się do wzmocnienia jej bezpieczeństwa międzynarodowego. Sytuacja Korei Północnej znacznie się pogorszyła w okresie powstania rozbieżności ideowo-politycznych między KPZR a KPCh, poczynając od lat 60-tych XX w., a mocno pogłębiła się po upadku ZSRR i KDL-ów w Europie, kiedy praktycznie zerwano współpracę gospodarczą, co pogłębiło autarkię KRLD. W tym okresie odnotowano duży kryzys gospodarczy, który z czasem przezwyciężono. Dużą pomoc gospodarczą i na arenie międzynarodowej udzieliła KRLD Chińska Republika Ludowa, która obawia się agresji USA i podboju KRLD, w związku z tym Korea północna wydaje znaczne środki na obronę, m.in. opanowała produkcję broni atomowej i rakiet średniego zasięgu, co chroni ją przed potencjalną agresją imperializmu USA i losem podobnym do Iraku czy Libii.
KRLD jest państwem z gospodarką w zasadzie autarkiczną, słabo powiązaną nie tylko z dalszymi krajami, ale nawet z sąsiadami, o wielkim udziale wydatków na zbrojenia. Jest zdecydowaną antytezą państwa kapitalistycznego, w szczególności Republiki Korei na południu półwyspu, mocno powiązaną z USA politycznie, wojskowo i kapitałowo. KRLD rozwija się i trwa dzięki wielkiemu zaufaniu narodu do polityki Partii Pracy Korei i jej przywódców, wielkiej ofiarności i determinacji koreańskiego ludu i krzyżujących się sprzecznych interesów Chin, USA, Rosji i Japonii. Korea jest ostatnim przykładem kontynuacji podziału narodu po 2.wojnie światowej. Dla USA półwysep koreański jest bardzo ważnym punktem ich polityki obronnej (a właściwie ekspansji) w tym rejonie Azji i Pacyfiku, w związku z tym realne nadzieje na ich wycofanie się z tego rejonu są bardzo wątpliwe, o czym świadczy fiasko niedawnych rokowań między Donaldem Trumpem i Kim Jong unem przed kilku laty. Można prognozować, że ma szanse zjednoczenia na warunkach, które kiedyś zaproponują (podyktują) Chińczycy i zaakceptuje naród koreański. Nie będzie to proste, znając olbrzymie różnice polityczne, społeczno-gospodarcze między obu państwami koreańskimi i wielkie znaczenie Korei płd. dla utrzymywania hegemonii USA w tym rejonie Azji.
Indochiny i Wietnam
Indochiny były od drugiej płowy XIX w. kolonią francuską. Obejmowały Tonkin, Kochin-Chinę, Kambodżę i Laos. Obszary te należały do najsłabiej rozwiniętych rejonów Azji poludniowo-wschodniej. Władze francuskie utrzymywały ostry reżim policyjno-wojskowy, tępiący wszelkie formy i organizacje oporu. Miejscowa ludność żyła głównie z prymitywnego rolnictwa, w większych miastach powstawały zalążki przemysłu lekkiego. Rolę narodowo-twórczą pełniły postępowe jednostki, wywodzące się z drobnomieszczaństwa, które kształciły się we Francji i przenosiły pewne informacje o formach walki klasowej. Jedną z takich postaci był Nguien Ai Quoc (Ho Szi Min), który w 1930 r. założył Komunistyczna Partię Indochin.
Początki państwa wietnamskiego sięgają wieków przed nową erą. Wietnamczycy musieli walczyć o niepodległość z licznymi napastnikami. W poł. III wieku przed nową erą państwo wietnamskie zwane Van Lang wcielone zostało do cesarstwa chińskiego, które utrzymywało wpływy przez ponad 2 tys. lat. W tym czasie Wietnam uległ silnym wpływom chińskiej kultury, rozpowszechniła się filozofia konfucjańska, chińskie pismo i feudalno-chiński ceremoniał. W X w. konfucjanizm, buddyzm i taoizm miały już licznych zwolenników, a w XIII w. konfucjanizm stał się doktryną panującą. Dalsze dzieje Wietnamu to dążenia do wyzwolenia się spod zależności chińskiej i prób budowania niepodległości pod rządami własnych dynastii, jednocześnie nieustanna walka z innymi agresywnymi sąsiadami.
W poł.XIX w. rozpoczęła się kolonialna infiltracja Francuzów, którzy w 1858 r. dokonali zbrojnej inwazji i ustanowili francuski protektorat nad Wietnamem, który utrzymał się prawie przez 100 lat. Od 1940 r. Wietnam dostał się pod władztwo Cesarstwa Japonii, które w następnym roku narzuciło panowanie w całych Indochinach. W 1945 r. obalona została władza Japończyków i wietnamski cesarz Bao Dai ogłosił niepodległość, jednocześnie Komunistyczna Partia Indochin rzuciła hasło ogólnonarodowego powstania. 2.IX.1945 r. Ho Szi Min proklamował powstanie Demokratycznej Republiki Wietnamu. Walka narodu wietnamskiego o pełną niepodległość trwała 10 lat. Dopiero po zwycięstwie Wietnamczyków pod Dien-Bien-Phu w 1954 r. francuscy kolonizatorzy zmuszeni zostali do do wycofania się z Wietnamu północnego, gdzie zwyciężyła władza ludowa i umocniła się DRW.
Natomiast Wietnam południowy, na południe od 16 równoleżnika pozostawał w dalszym ciągu pod panowaniem francuskim, choć formalnie ogłosił niepodległość jako państwo kapitalistyczne, później związane militarnie, politycznie i gospodarczo z USA. Walka o wyzwolenie Wietnamu południowego i zjednoczenie kraju trwała aż do początku lat 70-tych XX w. Ostatecznie zakończyła się zwycięstwem sił narodowych i socjalistycznych , na czele których stała Komunistyczna Partia Indochin, od 1951 r. Partia Pracujących Wietnamu a od 1975 r. Komunistyczna Partia Wietnamu. W 1976 r. zjednoczony Wietnam przyjął oficjalną nazwę Socjalistyczna Republika Wietnamu., liczący ok. 100 mln ludności i wpływający częściowo na politykę sąsiedniego Laosu i Kambodży.
Walka o niepodległość, zjednoczenie kraju i postęp społeczny wymagały wielkiego wysiłku, męstwa i ofiarności ze strony narodu wietnamskiego a w szczególności jego kierowniczej siły Komunistycznej Partii Wietnamu i jej poprzedniczek. Zwycięstwo nie byłoby możliwe bez materialnej i militarnej pomocy państw socjalistycznych i moralno-politycznego wsparcia sił postępu społecznego na świecie. Walka z kolonizatorami francuskimi, japońskimi i amerykańskimi pochłonęła miliony ofiar, olbrzymie były straty materialne w wyniku działań wojennych jak i barbarzyńskich bombardowań obiektów cywilnych przez lotnictwo amerykańskie, szczególnie napalm. Od poł. lat 70-tych zjednoczony Wietnam wstąpił na drogę pokojowego budownictwa i objęcia przemianami socjalistycznymi południa kraju. Socjalistyczny Wietnam kontynuował dzieło i tradycje Rewolucji Październikowej i budowy podstaw socjalizmu w oparciu o doświadczenie ZSRR, ale w ostatnich latach, w szczególności od 2001 r. sięgnięto do chińskiego doświadczenia socjalistycznej gospodarki rynkowej („socjalistycznie zorientowana gospodarka rynkowa”).
Aktualnie Wietnam szeroko otworzył się na współpracę gospodarczą z firmami kapitalistycznymi, głównie amerykańskimi, chcąc podreperować finansowo i technologicznie swą gospodarkę. USA dążą do aktywnego powrotu w tym rejonie Azji południowo-wschodniej, mając na uwadze ograniczenie i wyparcie Chin z rejonu Morza Południowo-Chińskiego. Na tym tle między Wietnamem a Chinami powstał spór o suwerenność nad Wyspami Paracelskimi, co zakłóca dotychczasowe dobrosąsiedzkie stosunki między obu państwami. W związku z tym należy przypomnieć, że Chińska Republika Ludowa od czasu swego powstania w 1949 r. oficjalnie ogłosiła cały rejon Morza Południowo-Chińskiego z wszystkimi leżącymi na nim wyspami jako swoje suwerenne terytorium, „należące do Chin od wieków”. Morze Południowo-Chińskie jest obszarem wodnym o olbrzymim znaczeniu strategiczno-wojskowm, morsko-komunikacyjnym i gospodarczym, niesłychanie ważnym dla interesów Chin i USA a także innych państw sąsiednich. Nie jest wykluczony w tym rejonie Azji nowy konflikt wojenny.