Współtwórca „Panoramy Racławickiej”; był jednym z najwybitniejszych polskich malarzy batalistycznych oraz historycznych. Malował też współczesne sobie postacie z marszałkiem Józefem Piłsudskim na czele. Zmarł 29 lipca 1942 r.
Wojciech Horacy Kossak herbu Kos urodził się 31 grudnia 1856 r. w Paryżu jako syn malarza Juliusza Kossaka i brat bliźniak Tadeusza Kossaka. Jego ojcem chrzestnym był wybitny francuski malarz batalista Horace Vernet. Wczesne dzieciństwo spędził w Warszawie. Pod koniec lat sześćdziesiątych XIX w. Kossakowie przenieśli się do Krakowa.
Od najmłodszych lat wykazywał talent plastyczny. Pierwszym nauczycielem był jego ojciec Juliusz Kossak (1824-99). W latach 1871–73 Wojciech studiował w krakowskiej Szkole Rysunku i Malarstwa u prof. Władysława Łuszczkiewicza. Studia malarskie kontynuował w Akademii Sztuk Pięknych w Monachium, a w późniejszym okresie – w paryskiej École des Beaux-Arts.
Od 1884 r. mieszkał i tworzył w Krakowie w neogotyckiej willi „Kossakówka” przy placu Latarnia (od 1899 r. – plac Kossaka) w obecnej dzielnicy I Stare Miasto. 16 lipca 1884 r. ożenił się z Marią Kisielnicką. Małżeństwo miało troje dzieci: Marię, Magdalenę i Jerzego.
„Kossakówka” stała się jednym z ważniejszych miejsc na kulturalnej mapie Krakowa XX wieku. Malarza odwiedzali tam m.in. Henryk Sienkiewicz, Jacek Malczewski oraz Ignacy Jan Paderewski.
W 1893 r. Kossak współpracował z Janem Styką przy „Bitwie pod Racławicami”. Prace nad mierzącą 114 m obwodu i 15 m wysokości panoramą trwała ponad dziewięć miesięcy. Obecnie dzieło jest eksponowane przez Muzeum Narodowe we Wrocławiu.
W połowie lat dziewięćdziesiątych XIX w. Kossak wyjechał do Berlina. Wraz z Julianem Fałatem i współpracownikami namalował panoramę „Przejście Napoleona I przez Berezynę w 1812 r.”, wystawianą w wielu stolicach Europy. Cesarz Wilhelm II udostępnił dla niej obszerną pracownię w berlińskim pałacyku Fryderyka Wielkiego „Monbijou”.
Artysta często powracał do tematyki narodowych powstań – listopadowego i styczniowego. Jednym z najbardziej znanych jego dzieł jest „Bitwa pod Olszynką Grochowską” (1928), obraz, na którym żołnierze 4. Pułku Piechoty Liniowej odpierają atak oddziałów rosyjskich.
Chętnie malował konie i sam był sprawnym jeźdźcem. Kossaka fascynowały także konie mechaniczne. Już w kwietniu 1914 r. został pierwszym prezesem Krakowskiego Klubu Automobilowego przy Krajowym Związku Turystycznym. Motyw współczesnego samochodu i pędzącego obok góralskiego konnego zaprzęgu pojawił się w 1934 r. w plakacie reklamowym Polskiego Fiata 508, wykonanym przez Kossaka w technice akwareli.
Wojciech Kossak zmarł 29 lipca 1942 r. w Krakowie na skutek choroby nowotworowej jelita grubego.
„Cudny człowiek, wspaniały artysta i najlepszy ojciec, umarł w swojej pracowni na Kossakówce po bardzo długiej i bolesnej chorobie, podczas której jego husarski i bojowy duch nie poddawał się jednak nawet na chwilę. Jeszcze w dzień śmierci, wczesnym porankiem, kazał sobie nałożyć farby na paletę” – wspominała ostatnie chwile artysty jego córka Magdalena Samozwaniec, słynna pisarka. Pochowano go w rodzinnym grobowcu na Cmentarzu Rakowickim.
Syn Jerzy również został malarzem, był przedstawicielem realizmu; druga córka zaś przeszła do historii literatury jako wybitna poetka i dramatopisarka – Maria Pawlikowska-Jasnorzewska.
Historycy sztuki szacują, że Wojciech Kossak namalował ok. 2 tys. obrazów. Część jego dzieł zaginęła podczas obydwu wojen światowych. Jest uznawany za jednego z najważniejszych batalistów w dziejach polskiego malarstwa.
bnn/pap