Innowacyjność firm drogą do zwiększania zasobności ich pracowników.
W Polsce, podobnie jak i w innych państwach, ludzie chcą nie tylko móc zaspakajać swoje potrzeby, zarówno podstawowe jak i wyższego rzędu, ale również realizować swoje ambicje i aspiracje. Dlatego istotnym jest stworzenie takich form i warunków działalności gospodarczej, aby wszyscy pracujący mogli osiągać dochody umożliwiające im zaspakajanie nie tylko potrzeby podstawowe, ale również wyższego rzędu. Dotyczy to wszystkich pracujących, uzyskujących dochód z tytułu pracy swoich rąk i umysłu a zatrudnionych we wszystkich obszarach gospodarki narodowej, a w tym również w małych i mini przedsiębiorstwach. Dlatego też, problem rozwoju i efektywności działania takich przedsiębiorstw oraz wynagradzania zatrudnionych w nich pracowników, ma podstawowe znaczenie nie tylko dla rozwoju wielu miast i miasteczek oraz kształtowania warunków bytowych ich mieszkańców ale również warunków funkcjonowania samorządów terytorialnych.
1. Od początku transformacji w Polsce, skutkiem likwidacji wielu średnich i dużych przedsiębiorstw – państwowych i samorządowych a nawet spółdzielczych oraz państwowych gospodarstw rolnych i państwowych ośrodków maszynowych, było wysokie bezrobocie. Przeciwdziałać temu miał rozwój działalności gospodarczej w mini i małej skali. Wyrazem takich poglądów był lansowany wówczas pogląd, że „małe jest piękne” i „czas brania spraw w swoje ręce”. Nastąpił czas dynamicznego rozwoju mini podmiotów gospodarczych. Przede wszystkim handlu ulicznego, w dużym stopniu opartego o import towarów konsumpcyjnych i produkcji „garażowej”. Wówczas powstało szereg małych i średnich przedsiębiorstw, głównie handlowych oraz pośrednictwa i doradztwa biznesowego. Zmiany te skutkowały ukształtowaniem aktualnej struktury sfery przedsiębiorstw, z dominującym w nim udziałem mini i małych firm. Tym samym firmy te stały się w wielu miejscowościach dominującymi, a często nawet jedynymi pracodawcami, z istotnym wpływem na wielkości budżetów poszczególnych samorządów terytorialnych.
1.1. Stąd też, jedną z konsekwencji dokonywanej transformacji gospodarczej jest rozwój Małych i Średnich Przedsiębiorstw, które stały się dominującą częścią sfery przedsiębiorstw i często mającą decydujący wpływ na rozwój wielu miejscowości i poziom życia ich mieszkańców.
Wśród ogółu firm zarejestrowanych w systemie REGON przedsiębiorstwa sektora Małych i Średnich stanowią ponad 96 proc. ogólnej ich ilości. Wśród nich dominują firmy mini i małe, których ( na początku 2022 roku) było ponad 4 671 tys. i stanowiły ponad 95 proc. ilości firm tego sektora. Dominują w nim firmy prywatne, które prowadzą działalność jako własność indywidualnych osób fizycznych, spółki prywatne, spółdzielnie i ich związki, organizacje społeczne, fundacje i ich związki, zakłady samorządów gospodarczych.
Z pośród ogółu tych firm, ponad 52 proc. prowadzi działalność usługową, ponad 22 proc. handlową, prawie 15 proc. budowlaną a tylko niewiele ponad 10 proc. przemysłową. Wśród tej grupy, na szczególną uwagę zasługują firmy prowadzące działalności w zakresach wyodrębnionych z istniejących większych organizmów gospodarczych (często jako jednostki jednoosobowej działalności gospodarczej).
1.2. W okresie transformacji,, na szczególną uwagę zasługuje również szybki rozwój prywatnego szkolnictwa, w tym szczególnie wyższego. Wywołane w jego wyniku ambicje i aspiracje ludzi młodych nie znalazły jednak odzwierciedlania w tworzeniu nowych miejscach pracy. Jego rozwój przyczynił się zarówno do zwiększenia emigracji zarobkowej jak i do powstawania różnych form wspierania organizacji nowych podmiotów gospodarczych. Przy ograniczonych w tym zakresie inicjatywach rządowych, w porównaniu do państw sąsiednich, a szczególnie Niemiec, szczególne znaczenie miał rozwój takiego doradztwa organizowany przez szereg szkół wyższych, niektóre samorządy terytorialne, izby gospodarcze, organizacje pozarządowe i osoby prywatne.
Dla wspierania rozwoju tej skali działalności gospodarczej wiele samorządów terytorialnych organizowało tzw. inkubatory przedsiębiorczości tj. placówki udzielające pomocy w zakładaniu takich firm i wsparciu w początkowym okresie ich funkcjonowania.
1.3. Istotną metodą wspierania rozwoju gospodarczego wybranych gmin lub rejonów kraju jest tworzenie tzw. stref ekonomicznych. Polega ona na wydzielania terenu, strefy na terenie której działalność gospodarcza może być prowadzona na preferencyjnych warunkach. Możliwość podjęcia działalności gospodarczej w takiej strefie najczęściej uwarunkowana jest minimalną wielkością inwestycji i wkładu własnego inwestora. Dlatego też, nie jest ona dostępna dla mini i małych przedsiębiorców.
1.4. Liczące się znaczenie dla sektora małych i średnich przedsiębiorstw ma utworzenie w 2000 roku Państwowej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, a w jej ramach Centrum Rozwoju MSP. Agencja ta pełni przede wszystkim istotna funkcję informacyjno – edukacyjną, która swymi badaniami, publikacjami a szczególnie szkoleniami stanowi istotny element wspierania rozwoju tej sfery gospodarczej.
2. Dla zapewnienia możliwości efektywnego rozwoju gospodarki, a w tym przedsiębiorczości gospodarczej, koniecznym jest istnienie sprzyjającego jej systemu podatkowego oraz społecznego jej wsparcia i uznania. W tworzeniu takich warunków istotne znaczenie ma zapewnienie niezbędnych warunków dla funkcjonowania całej sfery małych i średnich przedsiębiorstw tj. zarówno w przemyśle, handlu jak i usługach, oraz ich działalności innowacyjnej i racjonalizacji.
2. 1. W konsekwencji szybkiego rozwoju, sektor MSP stał się liczącym się pracodawcą, w którym zatrudnionych było, na koniec 2019 roku, ponad 6,5 mln pracowników, tj. około 65 proc. zatrudnionych w sferze przedsiębiorstw. W wielu miejscowościach firmy takie stały się nie tylko dominującymi, ale często jedynymi pracodawcami . Dlatego też, ich wielkość i kondycja ekonomiczna ma nie tylko istotny wpływ na lokalny i rejonowy rynek pracy, dochody zatrudnionych pracowników i zasobność ich rodzin, ale również na dochody budżetów lokalnych samorządów terytorialnych.
Pracownicy zatrudnieni w tych przedsiębiorstwach otrzymują wynagrodzenia zróżnicowane w zależności, nie tylko od posiadanych kwalifikacji i wykonywanej pracy, ale głównie od rodzaju działalności zatrudniającej ich firmy, jej wielkości oraz jakości i nowoczesności wytwarzanych wyrobów czy świadczonych usług.
Według badań przeprowadzonych przez firmę Sedlak & Sedlak mediana płac brutto (tj. wynagrodzenie środkowej grupy z ogółu pracowników) pracowników zatrudnionych w przedsiębiorstwach w 2021 roku wyniosła, w mini przedsiębiorstwach (1-9 pracowników ) 4400 PLN, małych przedsiębiorstwach (10-49 pracowników) 5123 PLN, średnich przedsiębiorstwach (50-249 pracowników) 5679 PLN, dużych przedsiębiorstwach (250-999 pracowników) 6047 PLN, wielkich przedsiębiorstwach (1000 i więcej pracowników) 6541 PLN.
Na szczególna uwagę zasługuje fakt, że mediana płac netto (obliczenia własne), w mini przedsiębiorstwach wyniosła 3278 PLN a w małych 3816 PLN. Z kolei dominanta wynagrodzenia netto (tj. najczęstsze wynagrodzenie zatrudnionych pracowników) w małych firmach wyniosła 2842 PLN a w mini 2061 PLN . Na faktyczny poziom wynagradzania pracowników wpływ ma również fakt, że wielu z nich nie jest zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, lecz w oparciu o umowy cywilno-prawne, typu zlecenie, umowa o dzieło lub umowa menedżerska i często część wynagrodzenia otrzymują w sposób nie formalny. Umowy takie nie zapewniają pracownikowi ubezpieczenia zdrowotnego, zasiłku chorobowego ani płatnego urlopu. Wynagrodzenie tej wysokości nie umożliwia rozwiązanie wielu podstawowych problemów życiowych jakim jest np. nie tylko kupno mieszkania, ale nawet jego wynajmu po cenach komercyjnych. Z kolei dla pracodawców, szczególnie właścicieli najmniejszych firm, rozwiązanie takie jest liczącym się elementem obniżki kosztów osobowych i jednocześnie uproszczeniem kształtowania stosunków pracy.
2.2. Według danych GUS za 2018 rok ogół przedsiębiorstw wytworzył 72,7 proc. Produktu Krajowego Brutto, natomiast przedsiębiorstwa sektora MSP 49,1 proc. Udział w mini przedsiębiorstw wyniósł 29,0 proc., małych 9,0 proc. i średnich 11,1 proc. Natomiast największe przedsiębiorstwa wytworzyły ponad 23,6 proc. PKB.
Oceniając udział pracowników zatrudnionych w poszczególnych grupach firm sektora MSP w tworzeniu w Produktu Krajowego Brutto można stwierdzić, że najmniej efektywni są zatrudnieni w mini przedsiębiorstwach a najbardziej w średnich. Oni też, uzyskują najwyższe wynagrodzenia.
2.3. Dla rozwoju większości przedsiębiorstw (w tym również sfery małych i średnich) i poprawy ich efektywności istotne znaczenie ma innowacyjność, jak i racjonalizacja prowadzonej przez nie działalności. Odzwierciedleniem tego jest udział, w ich działalności zmodernizowanych procesów i nowych wyrobów lub usług. W latach 2017-2019, udział ten w firmach przemysłowych wyniósł średnio 18,9 proc. a usługowych tylko 11,9 proc.Udział ten był również zróżnicowany w zależności od wielkości firmy. W firmach małych, zarówno przemysłowych jak i usługowych, udział ten oscylował w granicach 10 proc., natomiast w średnich firmach przemysłowych stanowił ponad 30 proc. a usługowych niewiele ponad 20 proc.
Na niższy udział zmodernizowanych wyrobów lub usług w działalności szeregu mini i małych firm od średnich ma wpływ szereg czynników. Jest nim zarówno :
– brak środków finansowych na zatrudnianie określonych specjalistów i analizowane otoczenia. Powoduje to, że decyzji tych przedsiębiorców często podejmowane są intuicyjnie lub na podstawie doświadczenia własnego lub najbliższego otoczenia,
– niewielka siła przetargowa w relacjach z partnerami – dostawcami i odbiorcami czy urzędami, jak również;
– słabo rozwinięte zaplecze doradcze i badawczo – rozwojowe, szczególnie w zakresie innowacji endogenicznych i usprawnień racjonalizatorskich,
– brak rozwiniętych form współdziałania z ośrodkami/placówkami naukowymi i badawczo – rozwojowymi, szczególnie w zakresie informacyjno – prezentacyjnym, jak również z innymi organizacjami zajmującymi się doradztwem w zakresie organizacji procesów produkcji czy wykonywania usług.
Dlatego też, oceniając możliwości rozwoju tej grupy firm, trzeba podkreślić potrzebę rozwoju specjalistycznego zaplecza doradczo – szkoleniowego, dostosowanego do potrzeb innowacyjnego rozwoju poszczególnych rodzajów ich działalności – produkcyjnej, usługowej i handlowej oraz ich metod i skali.
2.4. Na rozwój wielu firm, a szczególnie mini i małych, szczególnie negatywny wpływ ma polityka społeczna państwa preferująca „rozdawnictwo” zasiłków niezależnych od sytuacji materialnej beneficjentów oraz brak rozwiniętej sieci placówek opieki socjalnej w postaci żłobków i przedszkoli. Dlatego też, w istniejącej sytuacji, wielu osobom, a szczególnie o niskich kwalifikacjach, bardziej opłaca się korzystać z różnych form pomocy i finansowego wsparcia ze strony państwa niż pracować, często za minimalną płacę. Jednoczesny chaos w przepisach regulujących działalność gospodarczą i ich niestabilność, pogłębiony przez Polski Ład, nie motywuje ludzi do podejmowania pracy. Na stan ten wpływa również słabość i negatywnie oceniane funkcjonowanie infrastruktury państwa m.in. służby zdrowia i oświaty, które nie motywują ludzi do postaw aktywnych i innowacyjnych a sprzyjają kształtowaniu postaw roszczeniowych i pasywnych.
2.5. Na uwagę zasługuje również fakt, że w ostatnich latach wystąpiła destabilizacja warunków prowadzenia działalności gospodarczej i to niezależnie od wpływu pandemii, ale głównie w konsekwencji polityki państwa i to szczególnie jego polityki podatkowej. Jej konsekwencją jest nie tylko zaniechanie działalności wielu firm, czy ich upadłość, ale również przenoszenie jej do państw sąsiednich, głównie Niemiec i Czech, a nawet mniejszej Litwy. Zjawisko przenoszenia działalności do państw sąsiednich może się nasilać w miarę pogłębiania się chaosu spowodowanego Polskim Ładem i nasilania się ingerencji państwa w funkcjonowanie kapitału prywatnego, czego zapowiedzią są prace nad nowelizacja Kodeksu Handlowego.
3. Dla rozwoju działalności innowacyjnej firm konieczna jest znajomość przez ich kierownictwa rodzajów innowacji, możliwych ich źródeł oraz metod wykorzystania. Innowacje, szczególnie w zmieniających się warunkach otoczenia, należy postrzegać jako istotny proces w systemie strategicznego zarządzania przedsiębiorstwem. Czyli innowacje powinny być stałym elementem zarządzania przedsiębiorstwem, wynikającym z systematycznej oceny zmian zachodzących w jego otoczeniu (rynek, partnerzy, sfera nauki itd.). Dlatego też przedsiębiorstwo, niezależnie od jego charakteru i wielkości, powinno mieć dostęp do takiej wiedzy i być podmiotem uczącym się i umiejącym dostosować się do zachodzących zmian.
3.1. Działalność innowacyjna ma istotne znaczenie zarówno dla efektywnego funkcjonowania dużych, średnich jak i mini firm. Mają one jednak różne możliwości dostępu do takich wiadomości i możliwości praktycznego ich wykorzystania. Uwarunkowane one są zarówno zainteresowaniem kierownictw poszczególnych firm, ich wiedzą i możliwościami jej pozyskania, rozwojem zaplecza szkoleniowego i doradczego, jak i często od oddziaływania zrzeszających je organizacji np. izb gospodarczych, izb rzemieślniczych czy klastrów. W tym zakresie najmniejsze możliwości mają mini i małe firmy. Brak takich możliwości może być konsekwencją ograniczonych środków finansowych, brakami kadrowymi czy braku zainteresowania ze strony kierownictwa firmy. Dlatego też, dla zainteresowania ich możliwościami usprawniania prowadzonej działalności koniecznym jest organizowanie szkoleń, wystaw i innych form popularyzowania działalności innowacyjnej i racjonalizatorskiej oraz korzyściami z tego wynikającymi.
3.2. Rozwój działalności innowacyjnej firm sfery MIS powinien być dominującą metodą prowadzącą zarówno do zwiększania efektywności ich działania i wzrostu wynagrodzeń zatrudnionych w nich pracowników, jak i dochodów budżetów państwa I poszczególnych samorządów terytorialnych. Dla osiągnięcia tych celów koniecznym jest zrealizowanie szeregu przedsięwzięć, wśród których szczególne znaczenie powinno mieć:
– stworzenie, ze strony władz państwa, jak i jego instytucji, przyjaznej atmosfery i wsparcia dla tworzenia oraz rozwoju wszystkich przedsiębiorstw i ich innowacyjnych działań, w tym również przychylnego stanowiska rządzących do ludzi zasobnych, których zasoby są wynikiem pracy ich rąk i umysłów,
– stworzenie dla całej gospodarki, a w tym szczególnie dla małych i średnich firm,stabilnego systemu funkcjonowania i wspierania ich działalności, a szczególnie innowacyjnego rozwoju.
– rozwój różnych form edukacji i dworactwa innowacyjnego, ogólnego i branżowego, oraz popularyzacji i promocji takich działań wynikających z wykorzystania zewnętrznych jak i wewnętrznych źródeł ich pochodzenia.
– propagowanie tworzenia wśród pracowników przedsiębiorstw klimatu innowacyjności i racjonalizacji,
– wspieranie organizacji i rozwoju placówek zarówno badawczo – rozwojowych jak i innych form doradztwa i popularyzacji nowych rozwiązań zarówno w zakresie poszczególnych branż jak i rodzajów działalności.
3.3. Z tej racji, że niewystarczający jest rozwój systemowych mechanizmów wspierających rozwój wielu dziedzin przedsiębiorczości, istotne znaczenie ma, tworzenie firm wspierających ich rozwój a w tym szczególnie ich innowacji. Aktualnie taka rolę spełnia szereg szkół wyższych i instytutów oraz instytucji prywatnych. W określonym zakresie rolę taką pełnia klastry biznesowe. Z tej racji, że najczęściej są one skupiskiem jednostek gospodarczych działających w tych samych lub pokrewnych sektorach i wzajemnie powiązanych producentów wyrobów finalnych, wyspecjalizowanych dostawców, związanych z nimi jednostek usługowych oraz instytucji naukowych lub badawczo – rozwojowych i szkoleniowych, często stanowią bazę dla realizacji szeregu przedsięwzięć służących współpracujących firm, a tym samym również rozwojowi poszczególnych miejscowości czy rejonów. Dlatego też, nawet przy częstym braku formalnego określenia ich charakteru i form współpracy i jednocześnie elastycznym charakterze działania, ich istnienie umożliwia wspólne rozwiązywanie wielu problemów istotnych, nie tylko dla ich funkcjonowania ale również dla środowiska. Szczególne jednak znaczenie mają dla współpracujących firm, w tym również mogą mieć dla całej sfery MSP, gdyż taka współpraca firm umożliwia im organizowanie:
– ośrodków doradztwa w zakresie zarządzania oraz innowacji gospodarczych,
– szkoleń zawodowych i innych form doskonalenia kadry zawodowej – prowadzenie badań rynkowy i promocji wytwarzanych wyrobów lub świadczonych usług.
– wspólnego zaopatrzenia materiałowego i technicznego.
Niestabilne warunki prowadzenia działalności gospodarczej i jednocześnie niestabilna sytuacja społeczna, polityczna i gospodarcza państwa, nie sprzyjają rozwojowi indywidualnej działalności gospodarczej. Stąd istotnym, dla jej rozwoju niezbędnym jest istnienie, nie tylko efektywnych i stabilnych warunków ich funkcjonowania ale również zaplecza badawczo – rozwojowego oraz doradczego. Dlatego też, istotnym dla rozwoju sfery MSP jest tworzenie, w różnorodnych formach, podmiotów szkolenia i doradztwa innowacyjnego oraz promocji i propagowania osiągnięć w tym zakresie. Szczególna role w tym zakresie mogą spełniać, nie tylko istniejące już klastry branżowe ale równie ogólno branżowe, inicjowane przez niektóre samorządy terytorialne. Placówki takie mogą świadczyć usługi na zasadach bardziej dostępnych dla małych i mini przedsiębiorstw, a więc w istotnym stopniu spierające rozwój firm funkcjonujących w małych miastach i wsiach gminnych.
4. Jest oczywistym faktem, że dla rozwoju wielu miejscowości istotne znaczenie ma nie tylko dotychczasowy ich charakter, ale również warunki geofizyczne, polityka państwa, jak i aktywność poszczególnych samorządów terytorialnych i kreatywność mieszkańców. Wszystkie te czynniki mają istotne znaczenie dla ich rozwoju, a w tym również dla sfery mini oraz małych i średnich przedsiębiorstw. A więc takich firm, których istnienie i rozwój bardzo często przesądza o lokalnych rynkach pracy i mają wpływ na wielkość poszczególnych budżetów samorządów terenowych. Stąd też, istotne znaczenie ma ich działalność sprzyjająca innowacyjnemu rozwojowi mini, małych i średnich firm, a tym samym aktywizacji tych miejscowości, oraz poprawie warunków bytowych ich mieszkańców.
Dlatego też, wszelkie działania wspierające rozwój firm sfery MSP, a szczególnie ich innowacyjną działalność, sprzyjają nie tylko rozwojowi danych miejscowości ale również poprawie zasobności ich mieszkańców.