Coraz mniej nowoczesna gospodarka, coraz mniej demokracji, coraz gorsza jakość rządzenia. Taka jest Polska pod panowaniem PiS.
Od 2004 roku fundacja Bertelsmanna przygotowuje Indeks Transformacji, który regularnie co dwa lata analizuje i ocenia jakość demokracji, gospodarki rynkowej oraz rządzenia w 137 – obecnie – krajach, w tym oczywiście także w Polsce. Na początku było ich 116. Są to kraje będące w procesie transformacji oraz kraje rozwijające się.
Ostatni z Indeksów Transformcji to indeks za 2020. Ocena oparta jest na licznych raportach, zwłaszcza szczegółowych raportach krajowych (5000 stron) opracowanych we współpracy z ponad 280 ekspertami z wiodących uniwersytetów i ośrodków analitycznych w ponad 120 krajach.
Pełny raport wraz z rankingiem opracowanym według Indeksu Transformacji 2020 oraz raportem dotyczącym Polski, można znaleźć na stronach internetowych www.cadal.org. Autorami dość obszernego (35 stron) raportu polskiego są: S. Donner, H. Hartmann, R. Schwarz i S. Steinkamp (ich adresy mailowe są w raporcie).
Omawiany tu Indeks transformacji to jedyny międzynarodowy indeks porównawczy , który mierzy jakość rządzenia na podstawie danych z samooceny i oferuje wszechstronną analizę zarządzania politycznego w procesach transformacji.
Według raportu fundacji Bertelsmanna ograniczona wolność słowa, zakneblowana prasa czy pozbawione uprawnień sądy konstytucyjne to z reguły cechy autokracji. Najnowszy Indeks Transformacji 2020 pokazuje, że praworządność i swobody polityczne także ulegają erozji w coraz większej liczbie krajów. Głównymi przyczynami są nadużycia władzy i kumoterstwo, które zwiększają nierówności ekonomiczne i przyczyniają się do rozłamów społecznych. Skutki obecnej pandemii grożą intensyfikacją tego procesu.
Według raportu, na całym świecie rośnie liczba ludzi rządzonych słabo lub coraz mniej demokratycznie. Po raz szósty z rzędu spadły wskaźniki jakości demokracji, gospodarki rynkowej i rządów ujęte w międzynarodowym Indeksie Transformacji – uzyskując najniższy poziom od początku badań. Spośród 137 badanych krajów Indeks 2020 klasyfikuje 74 kraje jako demokratyczne, a 63 jako rządzone autokratycznie.
Spadające globalne średnie wskaźniki dla demokracji są zasadniczo wynikiem słabnących tendencji demokratycznych i coraz bardziej represyjnych autokracji. Podział władzy uległ znacznej erozji w ostatniej dekadzie w 60 krajach. W 58 krajach prawo do demonstracji i wolność do organizowania się zostały ograniczone.
Według opinii autorów raportu, wolność wyrażania opinii i wolność prasy zostały ograniczone nawet w połowie badanych krajów. W około 20 proc. krajów będących w procesie transformacji i krajów rozwijających się, jakość demokracji pogorszyła się lub ponownie wzrósł poziom represji.
W opinii autorów raportu fundacji Bertelsmanna, uderzający jest demontaż rządów prawa i swobód obywatelskich w stabilnych demokracjach. Raport wymienia tu przykładowo hinduski nacjonalizm w Indiach, prawicowy populizm w Brazylii czy autorytarny kurs Węgier.
Brigitte Mohn – członek zarządu fundacji Bertelsmanna stwierdza dobitnie: „ Nacjonalizm i nepotyzm nie są nowe, ale stały się akceptowalne na całym świecie. Nawet dawni liderzy demokracji, którzy jak Polska czy Węgry znajdują się w sercu Europy, obecnie wykazują niepokojące komplikacje, jeśli chodzi o praworządność i jakość demokracji.”
Rezultaty Indeksu Transformacji 2020 podkreślają, że pozytywne impulsy do transformacji płyną obecnie znacznie rzadziej od rządów, niż od krytycznych społeczeństw obywatelskich, które opierają się demontażowi standardów demokratycznych.
Indeks Transformacji składa się z trzech subindeksów dotyczących sfery: politycznej, ekonomicznej oraz rządzenia – i opiera się na 17 kryteriach, 52 wskaźnikach monitorujących i 7124 wynikach badań. Pierwsze dwa subindeksy łączone są także w jeden.
Subindeks dotyczący transformacji politycznej składa się z siedmiu kryteriów (państwo, podział władzy, partycypacja polityczna, stan prawa, stabilność instytucji demokratycznych, integracja polityczna i społeczna), bazujących na odpowiedziach na 18 zasadniczych pytań dotyczących sfery demokracji.
Subindeks dotyczący ekonomii składa się także z siedmiu kryteriów (m. in. poziom rozwoju ekonomicznego, organizacji rynku i konkurencja, stabilność monetarna i fiskalna, poszanowanie własności prywatnej) oraz z 14 wskaźników, monitorujących zwłaszcza sferę gospodarki rynkowej.
Subindeks dotyczący rządzenia krajem składa się z pięciu kryteriów (m. in. umiejętności kierownicze, zdolność do osiągania konsensusu, współpraca z zagranicą) i 20 wskaźników monitorujących.
Spośród krajów Europy Środkowej i Południowo-Wschodniej badano 17 krajów, w tym wszystkie 11 będące obecnie członkami Unii Europejskiej – i te ostatnie zostaną tu odpowiednio analitycznie wyróżnione.
Na wstępie warto podać, że produkt krajowy brutto na mieszkańca według parytetu siły nabywczej dla 2020 r. przyjęty w raporcie to 31.342 USD, a wskaźnik Giniego – 31,8.
W pierwszej dziesiątce krajów liderów (spośród 137) Indeksu Transformacji 2020 w dziedzinie demokracji, wymieniono w raporcie: Estonię, Litwę, Czechy, Słowenię, Łotwę i Słowację.
Polska jest na 19 miejscu, a Węgry na 43. Polskę zaliczono teraz do drugiej grupy zaawansowania demokracji, razem z Bułgarią i Węgrami. W Indeksie Transformacji 2018 Polska zajmowała 11 miejsce i była w pierwszej grupie, tej najbardziej demokratycznej.
W pierwszej dziesiątce krajów liderów w transformacji ekonomicznej wymieniono: Czechy, Słowenię, Estonię, Litwę, Słowację i Łotwę. Polska jest na 12 miejscu, a Węgry na 23. Polskę zaliczono tym razem do pierwszej grupy, najbardziej zaawansowanej w transformacji ekonomicznej. Do drugiej grupy zaliczono Chorwację, Rumunię, Bułgarię i Węgry. W Indeksie Transformacji 2018 Polska zajmowała 9 miejsce.
W pierwszej dziesiątce krajów liderów w jakości rządzenia wymieniono: Estonię, Litwę, Czechy i Łotwę. Polska – na 22 miejscu, a Węgry na 93. Polskę zaliczono w tej sferze do drugiej grupy krajów, razem ze Słowenią, Słowacją, Bułgarią i Chorwacją, Węgry zaś dopiero do czwartej grupy, bardzo słabo zaawansowanej. W Indeksie 2018 Polska zajmowała 18 miejsce i także była w drugiej grupie.
Regres naszego kraju jest więc wyraźny i co gorsza, odnotowany w tak krótkim okresie czasu. Regres ten dotyczy nie tylko utraty niezłej pozycji, ale także obniżenia wartości subindeksów po okresie względnie dobrych wyników.
Wartość subindeksu transformacji politycznej (głównie demokracji) w 2020 r. wyniosła w Polsce (w skali 0 – 10,0) – 7,95, a w 2018 r. – 8,55. Wartość subindeksu transformacji ekonomicznej wyniosła w 2020 r. 8,36 a w 2018 r. – 8,61. I wreszcie, wartość subindeksu transformacji w zakresie jakości rządzenia w 2020 r. wynosiła 6,15, a w 2018 r. – 6,25.
Trzeba tu odnotować, że we wszystkich tych trzech rankingach Węgry zostały zakwalifikowane na ostatnich miejscach spośród 11 nowych krajów członkowskich w Unii Europejskiej. Nie jest to więc dobry przykład do naśladowania.
Indeks Transformacji 2020
Polityka Ekonomia Rządzenie
1 Estonia 2 3 1
2 Litwa 4 5 6
3 Czechy 5 1 7
4 Słowenia 7 3 11
5 Łotwa 9 9 8
6 Słowacja 10 7 17
7 Rumunia 15 19 73
8 Chorwacja 17 17 25
9 Bułgaria 18 20 21
10 Polska 19 12 22
11 Węgry 43 23 93