Przy odkładaniu pieniędzy Polacy odznaczają się cennymi cechami; niechęcią do ryzyka i wybieraniem bezpiecznych metod powiększania majątku. To zrozumiałe po dekadach wojen i różnych zaburzeń, gdy traciło się wszystko.
Wedle stanu na połowę bieżącego roku oszczędności Polaków osiągnęły wartość 1,7 biliona złotych. To prawie dwa razy więcej niż dekadę temu. Za oszczędności uważa się gotówkę, akcje, obligacje, depozyty bankowe, fundusze inwestycyjne, polisy z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym oraz środki z otwartych funduszy emerytalnych.
Oszczędza, lub próbuje to robić, 63 proc. Polaków, z tego 53 proc. regularnie, co miesiąc. W ciągu ostatniego dziesięciolecia wzrósł dochód rozporządzalny gospodarstw domowych (jest to suma bieżących dochodów gospodarstwa domowego pomniejszona o podatki oraz składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne). Wśród osób, które posiadają oszczędności, prawie połowa (46 proc.) odkłada powyżej 10 proc. miesięcznego wynagrodzenia.
Według Głównego Urzędu Statystycznego w 2019 r. wydatki stanowiły 68,8 proc. naszych dochodów, podczas gdy 10 lat temu, o niemal 20 punktów procentowych więcej. W obecnym, pandemicznym roku ta proporcja zapewne się pogorszyła.
Jak wynika z badania „Finansowe DNA Polek i Polaków 2020”, wykonanego w wrześniu tego roku przez Instytut Badań Społecznych i Rynkowych IBRiS na zlecenie Santander Bank Polska, posiadanie oszczędności deklarują najczęściej osoby w wieku 40-49 lat (71 proc. oszczędzających z osób w tym przedziale wiekowym). Najtrudniej odłożyć́ cokolwiek gospodarstwom 1-osobowym – oszczędności posiada 56 proc. Relatywnie najłatwiej: gospodarstwom 4-osobowym (71 proc. z nich zadeklarowało posiadanie oszczędności.
Oczywiście im wyższy dochód gospodarstwa domowego, tym częściej ma ono oszczędności – posiada je tylko 29 proc. gospodarstw domowych z dochodem netto do 2 tys. zł oraz około 80 proc. gospodarstw z dochodami przekraczającymi 8 tys. zł netto miesięcznie.
– Polacy stopniowo budują swój majątek i szukają sposobów na jego pomnażanie. Odkładamy stosunkowo niewielką część dochodu w porównaniu z krajami Europy Zachodniej, ale coraz więcej z nas deklaruje, że oszczędza. W 2019 roku, po raz pierwszy od 20 lat, więcej niż połowa osób badanych zadeklarowała, że odkłada część pieniędzy – mówi Monika Szlosek z Santander Bank Polska.
Najwięcej badanych rodzin, nieco ponad jedna czwarta, zadeklarowała, że ma zgromadzone oszczędności o równowartości dochodów z dwóch – trzech miesięcy. W oszczędzaniu Polacy unikają ryzyka i pomimo rekordowo niskich stóp procentowych łączna wartość depozytów sięga prawie 1 biliona złotych (969 mld zł).
Na koniec ubiegłego roku depozyty stanowiły aż 72 proc. aktywów finansowych gospodarstw domowych w Polsce, podczas gdy średnia europejska wynosiła 37 proc. Wyższy udział lokat mieli jedynie mieszkańcy Grecji i Cypru. Z kolei w funduszach, w tym emerytalnych oraz akcjach, Polacy posiadali w 2019 roku 28 proc. swoich aktywów, podczas gdy średnia europejska wynosi ponad dwukrotnie więcej – 63 proc.
– Największą motywacją do oszczędzania jest „niepewność jutra”. Rzadziej odkładamy na jasno sprecyzowane cele, a w finansowe DNA mamy wpisaną niechęć do ryzyka. Polacy na tle mieszkańców Europy Zachodniej są bardziej ostrożni i mniej chętnie akceptują jakiekolwiek ryzyko inwestycyjne. Świadczy o tym dużo wyższy udział lokat oraz niższy udział akcji i jednostek funduszy w posiadanych aktywach, w porównaniu z innymi nacjami. W krajach Europy Zachodniej udział innych niż depozyty aktywów finansowych jest mocno zróżnicowany, co zależy przede wszystkim od rozwoju rynku funduszy emerytalnych. W Wielkiej Brytanii i Niderlandach aktywa w nich zgromadzone stanowią ponad 50 procent oszczędności mieszkańców. W Skandynawii akcje ma średnio kilkanaście procent społeczeństwa Większość naszych oszczędności utrzymywana jest w bankach (aż ok. 59 proc. ) oraz w gotówce, czyli najniżej oprocentowanych, ale i najbezpieczniejszych formach oszczędzania. Wysoki udział depozytów jest charakterystyczny dla krajów byłego bloku wschodniego – dodaje Monika Szlosek.
W wyniku pandemii koronawirusa w systemie pozabankowym zwiększyła się ilość gotówki, a także nastąpił odpływ z lokat bankowych na nieoprocentowane rachunki bieżące. Suma gotówki w obiegu na koniec czerwca osiągnęła poziom 283 miliardów złotych, a łącznie depozyty i gotówka wynoszą 1,2 biliona złotych. W drugim kwartale 2020 roku ilość gotówki w obiegu wzrosła o 30 miliardów złotych, a suma środków na nieoprocentowanych rachunkach powiększyła się o 72 miliardy.
Rekordowo niskie stopy procentowe sprawiają, że Polacy zaczynają rozglądać się za alternatywami dla depozytów. Badanie wskazuje, że 22 proc. osób posiadających oszczędności rozważa inwestycje w nieruchomości, które traktowane są jako swoista forma lokaty (oczywiście tylko przez zamożniejszych, których stać na zakup takiej nieruchomości). 11 proc. myśli o inwestycji w złoto lub inne kruszce. 7 proc. badanych przygląda się możliwościom zainwestowania w fundusze inwestycyjne, a 6 proc. w akcje na giełdzie. Generalnie, zdaniem Polaków, jeśli lokować swoje oszczędności, to bezpiecznie. Zazwyczaj wolimy nisko oprocentowaną lokatę niż instrumenty obarczone jakimkolwiek ryzykiem, jak akcje czy fundusze inwestycyjne.
Najbardziej zyskownymi inwestycjami są, zdaniem Polaków, niezmiennie nieruchomości. Aż 65 proc. badanych uważa, że mogą one przynieść wysokie zyski. Grupą najsilniej przekonaną o dużych zyskach z takiej inwestycji są osoby w wieku 40 – 49 lat.
Na kolejnych miejscach pod względem potencjalnie wysokiej stopy zwrotu znalazły się inne aktywa materialne, jak złoto, diamenty i dzieła sztuki. Za zyskowne lub bardzo zyskowne uznała je około połowa respondentów. Znacznie mniej osób uznaje za zyskowne inwestycje w waluty (27 proc.), kryptowaluty (21 proc.), oraz inwestycje na giełdzie (20 proc.).
W przypadku ostatniej kategorii uwagę zwraca fakt, że przekonanie o zyskowności inwestowania w akcje z wiekiem maleje. Za najbardziej zyskowne uważają je badani w wieku 18 – 29 lat (około 30 proc. z nich), a za najmniej – w wieku powyżej 70 lat (tylko 6 proc. badanych). Także inwestowanie w kryptowaluty jest szczególnie dobrze postrzegane wśród osób w wieku 18-29 lat. Aż 79 proc. z nich uznało je za inwestycję z dużym potencjałem zysku.