Swoboda w gospodarce sprzyja tworzeniu miejsc pracy, wzrostowi płac, poprawie jakości opieki zdrowotnej.
W marcu został opublikowany Indeks Wolności Gospodarczej datowany na 2021 r. Polska gospodarka zajęła w nim 41. miejsce, a w ubiegłym roku 46. To postęp. Także wartość indeksu wzrosła, choć niewiele bo z 69,1 do 69,7.
Indeks publikowany jest od 1995 r. przez Centrum Fundacji Dziedzictwa dla Handlu Międzynarodowego i Ekonomii (CITE), przy współpracy Banku Światowego, Międzynarodowego Funduszu Walutowego, Światowej Organizacji Handlu a przede wszystkim Światowego Forum Ekonomicznego. Obejmuje 184 kraje. Autorami raportu i indeksu są: Terry Miller, który jest dyrektorem Centrum Handlu Międzynarodowego i Ekonomii Instytutu Bezpieczeństwa Narodowego i Polityki Zagranicznej, Anthony B. Kim – kierownik do spraw badań w tymże Centrum i redaktor Raportu i Indeksu Wolności Gospodarczej. W zespole autorów pracują także James M. Roberts i Patrick Tyrell pracownicy naukowi w wspomnianym Centrum. Prezesem Fundacji Dziedzictwa – wydawcy Indeksu – jest pani Kay C. James.
Jak stwierdzają autorzy we wstępie do raportu: „Od momentu powstania w 1995 r. Indeks obrazuje ogólnoświatowy postęp, który wynika z przyjęcia i wspierania przez rządy zasad wolnej wymiany, przejrzystości i uczciwej konkurencji w ramach rządów prawa /…/ Wolność gospodarcza sprzyja tworzeniu miejsc pracy, wzrostowi płac, zwiększenia możliwości wyboru dla konsumentów, poprawie jakości opieki zdrowotnej, edukacji i stanu środowiska naturalnego.”
Indeks ma charakter złożony (agregatowy) na który składa się 12 bloków tematycznych jednakowo ważonych (tworzących osobne cztery subindeksy) i 35 wskaźników oceniających różne aspekty wolności gospodarczej. Te cztery subindeksy to: praworządność (prawa własności, efektywność sądownictwa i uczciwość rządu), wielkość rządu (obciążenia podatkowe, wydatki rządowe i kondycja fiskalna), efektywność regulacyjna (swoboda działalności gospodarczej, swoboda pracy i swoboda monetarna) oraz otwartość rynku (swoboda handlu, inwestowania i swoboda finansowania). Efektywność sądownictwa to według raportu przede wszystkim niezawisłość sądów i jakość postepowania sądowego.
Obszary wolności gospodarczej objęte badaniami oraz indeksem to głównie: wolność biznesu, handlu zagranicznego, wolność monetarna (niezależność banków centralnych), wolność inwestowania, zwłaszcza przez inwestorów zagranicznych, ochrona własności, wolność od korupcji i rynek pracy.
Wolność pracy według definicji raportu to zdolność jednostek do znalezienia możliwości zatrudnienia i pracy, a dla przedsiębiorców zdolność do swobodnego zawierania umów o pracę i zwalniania zbędnych pracowników, gdy nie są już potrzebni – co jest niezbędne do zwiększenia wydajności i utrzymania ogólnego wzrostu gospodarczego.
Swoboda działalności gospodarczej to łatwość rozpoczynania, prowadzenia i zamykania działalności gospodarczej (13 czynników). Indeks to jak wiadomo jedna liczba i to stanowi jego niewątpliwy urok. Przy jego pomocy można budować rankingi krajów i dokonywać porównań między nimi oraz w czasie. Dla analityków ekonomicznych i politycznych ważne są jednak właśnie te bloki i wskaźniki, lecz wtedy trzeba się zapoznać z raportem (524 strony). Indeks i pełny raport można znaleźć na stronie: www.heritage.org/index
Indeks 2021, w którym uwzględnia się politykę gospodarczą i warunki panujące w 184 krajach w okresie od 1 lipca 2019 roku do 30 czerwca 2020 r. pokazuje, że gospodarka światowa jako całość jest nadal „umiarkowanie wolna”,
W 2010 r. zajmowaliśmy 71. miejsce, pięć lat później już 42. W 2016 r. – 39. postęp był więc wyraźny. A w 2021 r. tylko 41 miejsce.
W 1995 r. (pierwszy rok publikacji indeksu) zaczynaliśmy od 50,7 pkt. Warto odnotować, że w okresie 2007-2015 wartość indeksu wzrosła o 10,5 pkt, podczas gdy w okresie 2015-2021 tylko o 0,6 pkt.
Względnie dobre oceny uzyskaliśmy w dziedzinie zdrowych finansów (94,6 pkt), wolności monetarnej (80,8 pkt.) oraz inwestycji zagranicznych w Polsce – na poziomie 80 pkt. Ale są i dziedziny, gdzie oceny nie sięgają nawet 50 pkt na przykład w sferze praworządności czy wydatków rządowych. Raport nie szczędzi krytycznych słów na ten temat.
Czołówka rankingu światowego to: Singapur, Nowa Zelandia, Australia, Szwajcaria oraz Irlandia. Wartość Indeksu dla Singapuru wynosi 89,7 pkt, a dla Polski 69,7 pkt czyli lepiej niż rok wcześniej o 0,6 pkt. Taki jest obecnie nasz dystans (20 pkt.) do najlepszego pod względem wolności gospodarczej.
Polska została zaliczona do III grupy krajów o umiarkowanej wolności gospodarczej (jest ich 59). II grupa to kraje (33) o umocnionej swobodzie gospodarowania mające powyżej 70 pkt.; mamy zatem w kolejnym roku szansę by trafić do tej grupy. Pierwsza grupa to zaledwie 5 krajów o poziomie indeksu powyżej 80,0 pkt. W tegorocznej edycji Indeksu nie ujęto już Hongkongu i Macao jako niezależnych krajów, ze względu na ich podporządkowanie Chinom.
IV grupa liczy 81 krajów z wynikami poniżej 60 pkt., wykazujących znaczne braki w dziedzinach związanych z praworządnością i otwartością swoich rynków. Do nich należą też duże gospodarki, jak Chiny, Indie, Brazylia i Argentyna.
Istnieje wyraźna zależność miedzy zwiększeniem wolności gospodarczej a osiąganiem wyższego wzrostu gospodarczego per capita. Współczynnik korelacji pomiędzy PKB na mieszkańca a stopniem wolności gospodarczej jest dość wysoki i wynosi 0,68. W krajach pierwszej grupy „wolnych” gospodarczo PKB na mieszkańca według parytetu siły nabywczej wynosi 71.576 dol, w drugiej grupie – 47.706 dol, w trzeciej (do której należy Polska) – 22.005 dol i wreszcie w czwartej – 6.834 dol.
Raport podkreśla także, że wskaźnik ubóstwa skrajnego zmniejszył się w okresie od momentu pierwszej edycji Indeksu (1995 r.) z 34,3 proc. do 9,2 proc. obecnie, co przypisuje się w jakimś stopniu zwiększeniu pola wolności gospodarczej.
Korelacja między Iideksem dynamizmu przedsiębiorstw a wolnością gospodarczą wynosi 0,54. Z kolei korelacja między indeksem innowacyjności krajów a wolnością gospodarczą wyniosła aż 0,76. Wskaźniki te pokazują współzależności między stopniem swobody gospodarczej a PKB i innowacyjnością.
Wysoki jest także współczynnik korelacji – na poziomie 0,65 – między wolnością gospodarczą a indeksem demokracji. Dążenie do większej wolności gospodarczej jest zatem ważnym krokiem w kierunku demokratyzacji; wzmacnia pozycję uboższych i buduje klasę średnią. I wreszcie, ważna jest korelacja między wolnością gospodarczą a postępem społecznym wyrażonym Indeksem Rozwoju Społecznego (HDI), która osiąga poziom 0,7.
Średni indeks wolności gospodarczej w skali światowej wynosi w tym roku 61,6 pkt, czyli tyle samo ile rok wcześniej. Jesteśmy więc przynajmniej powyżej tej średniej. Ale niestety nieco poniżej średniej europejskiej, która wynosi 69,8 pkt. W Europie Polska zajmuje 25. miejsce. Postęp w sferze poszerzania wolności gospodarczej wykazało 89 krajów, niestety w 80 krajach wystąpił regres. A w 10 krajach – bez zmian.
W Europie znaczący postęp osiągnęły (o 1,5 – 3 pkt.): Hiszpania, Czarnogóra, Chorwacja, Armenia, Cypr i Ukraina. W Azji postęp tego rzędu uzyskały: Mongolia, Kazachstan, Uzbekistan i Wietnam. W Afryce Subsaharyjskiej: Demokratyczna Republika Kongo, Erytrea, Sierra Leone i Togo. W Afryce Północnej i Bliskim Wschodzie: Algieria i Egipt. W Ameryce: Kuba, Dominikana, Gujana i Ekwador.
Z Europy w pierwszej piątce wolności gospodarczej jest tylko Szwajcaria i Irlandia, a w pierwszej dziesiątce jeszcze Wielka Brytania, Dania i Estonia. Średni poziom Indeksu Wolności Gospodarczej w krajach Europy to 70,1, czyli prawie 10 pkt. powyżej średniej światowej.
Spośród nowych krajów Unii Europejskiej przed nami są: Estonia – 8 miejsce, oraz Litwa (15 miejsce), Czechy (27), Łotwa (30), Bułgaria (35), Malta (36). Prawie wszystkie awansowały o co najmniej jedno miejsce. Za nami jest zaś Rumunia (43 miejsce), Słowenia (48), Węgry (55), Słowacja (61), Chorwacja (79).
USA zajęły 20 miejsce (w ubiegłym roku 17). Warto odnotować dla porównania, że Chiny w edycji Indeksu 2021 r. znalazły się dopiero na 107. miejscu (wartość indeksu 58,4 pkt.), poniżej średniej światowej oraz także poniżej średniej regionalnej. Japonia jest na 23 pozycji, Rosja na 92, Indie na 121. Ostatnie miejsce na świecie zajmuje Korea Północna z wartością indeksu 5,2 pkt.
Indeks Wolności Gospodarczej 2021
1 Singapur 89,7
2 Nowa Zelandia 83,9
3 Australia 82,4
4 Szwajcaria 81,9
5 Irlandia 81,4
39 Hiszpania 69,9
40 Bahrajn 69,9
41 Polska 69,7
42 Tajlandia 69,7
43 Rumunia 69,5