To typowo polskie: wszelkie urzędy i instytucje, mające chronić nasze bezpieczeństwo
finansowe, robią co tylko mogą – a wychodzi im tak jak zwykle.
Aby zwiększyć bezpieczeństwo klientów rynku ubezpieczeniowego potrzebna jest skuteczniejsza ochrona. Na razie bowiem instytucje odpowiedzialne za tę ochronę wykonują co prawda swoje zadania, jednak suma tych działań, delikatnie mówiąc, nie przekłada się na skuteczność ochrony Polaków.
Problemem, który – w powszechnej opinii – wzbudzał najwięcej kontrowersji była kwestia tzw. polisolokat i skrajnie niekorzystnych warunków, na jakich były one oferowane. Zawarto ponad 5 mln umów długoterminowych na łączną kwotę ponad 56 mld zł.
Możecie się skarżyć długo
Sprzedaż polisolokat, czyli polis na życie z elementem inwestycyjnym (tzw. ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym), wiązała się z wątpliwym pod względem prawnym i etycznym oferowaniem tych produktów przez ich sprzedawców.
Występowały przypadki wprowadzania klientów w błąd lub oferowania produktów dla nich nieodpowiednich. Umowy polisolokat były skomplikowane, co powodowało trudności w ich zrozumieniu przez przeciętnego obywatela.
Dodatkowo postanowienia umów zawierały zapisy, w wyniku których klienci decydujący się na rezygnację z umowy w trakcie jej trwania tracili większość wpłaconych środków, gdyż pobierano wysokie opłaty likwidacyjne.
Działania państwowych instytucji ochronnych ograniczyły wprawdzie ten proceder – ale tylko częściowo pomogły w rozwiązaniu problemów w umowach już zawartych.
Inną powszechną grupą problemów, na które najczęściej skarżyli się konsumenci, były kłopoty z uzyskaniem odszkodowań w związku z likwidacją szkód z ubezpieczeń odpowiedzialności cywilnej (głównie samochodów).
Klienci towarzystw ubezpieczeniowych wskazywali na nieprawidłowości, polegające na zaniżaniu lub odmowie wypłaty odszkodowań, niekorzystnej lub opieszałej likwidacji szkód, nieudostępnianiu przez ubezpieczycieli akt szkodowych.
Klientom często pozostawało dochodzenie swoich roszczeń w sądzie, jednak większość rezygnowała z tej żmudnej, skomplikowanej i kosztownej drogi uzyskania odszkodowania.
Współpracują bardzo niechętnie
Kontrolerzy NIK zbadali, czy podmioty odpowiedzialne za ochronę finansową mieszkańców, rzetelnie wypełniały obowiązki przeciwdziałania nieuczciwym praktykom na rynku ubezpieczeniowym.
Na przykład, czy na czas i skutecznie reagowały na problemy zgłaszane przez konsumentów oraz czy przedstawiały propozycje zmian ograniczających nieuczciwe praktyki i wzmacniających pozycję konsumentów na rynku ubezpieczeniowym.
Jednym z głównych problemów, na które wskazuje NIK jest brak współpracy, odpowiedniej do skali problemów, na jakie napotykają ubezpieczający się obywatele. Nie bez znaczenia jest także rozproszenie kompetencji, a co za tym idzie także odpowiedzialności za bezpieczeństwo konsumentów.
To, że współpraca pomiędzy urzędem Komisji Nadzoru Finansowego, Rzecznikiem Finansowym oraz Urzędem Ochrony Konkurencji i Konsumentów nie zawsze była najlepsza, było spowodowane także ograniczeniami w przekazywaniu informacji przez KNF, wynikającymi ponoć z wymogu przestrzegania tajemnicy zawodowej.
Ograniczenia te zostały zniesione w końcu 2018 r. w wyniku zmiany przepisów dotyczących nadzoru nad rynkiem finansowym.
Czy potrzebny nam UOKiK?
Natomiast w UOKiK nie ustalono procedur monitorowania rynku ubezpieczeń. Monitoring ten prowadzono zatem w ograniczonym zakresie.
UOKiK zwykle reagował i analizował sytuację dopiero po licznych sygnałach docierających od niezadowolonych konsumentów, lub innych podmiotów np. Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego czy Rzecznika Finansowego.
„Takie podejście wiąże się z ryzykiem braku interwencji UOKiK w przypadku istotnych naruszeń interesów klientów zakładów ubezpieczeń” – zauważa NIK.
NIK zwraca także uwagę na długi czas rozpatrywania sygnałów zgłaszanych do UOKiK. Według przepisów, postępowanie wyjaśniające nie powinno trwać dłużej niż cztery miesiące, a w sprawach szczególnie skomplikowanych – pięć miesięcy. Tymczasem spośród 68 postępowań wyjaśniających, zbadanych przez NIK, tylko 13 przeprowadzono w terminie.
Najdłużej prowadzone postępowanie trwało ponad trzy lata. Opóźnienia mogą powodować, iż zostanie utracona możliwość wszczęcia postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów.
Nie można tego bowiem zrobić jeżeli od końca roku, w którym zaprzestano ich stosowania upłynął rok. W UOKiK tłumaczono się oczywiście, że przyczyną przekroczenia terminów postępowań była konieczność zgromadzenia niezbędnego materiału dowodowego dotyczącego produktów o skomplikowanym charakterze, a także zasięganie opinii innych podmiotów. Na terminowość prowadzenia postępowań wpływ miały mieć również braki kadrowe.
W tej sytuacji warto rozważyć, czy rzeczywiście w Polsce konieczne jest istnienie takiej instytucji, jak UOKiK?
Funkcjonowanie UOKiK kosztuje drogo, czymkolwiek się on zajmuje, trwa to długo, zaś efekty są często w praktyce niemal żadne, lub w najlepszym razie znikome – czego przykładem mogą być pozorowane w istocie działania UOKiK, mające sprawiać wrażenie, że Polsce zależy na zablokowaniu gazociągu Nord Stream 2.
Nikłe efekty
Z kolei, zdaniem NIK, Rzecznik Finansowy i rzecznicy konsumentów, na ile mogli, właściwie wspierali konsumentów w sprawach indywidualnych. Problem w tym, że sformułowanie: „na ile mogli”, oznacza iż mogli bardzo niewiele.
NIK zwraca bowiem uwagę, że zarówno Rzecznik Finansowy, jak i rzecznicy konsumentów ze względu na swoje kompetencje mieli ograniczone możliwości doprowadzenia do rozstrzygnięcia sporów konsumentów z ubezpieczycielami.
Nie mogli na przykład nakazać firmom ubezpieczeniowym zmiany stanowiska. Dlatego konsumenci, aby dochodzić swoich praw często musieli występować na drogę sądową, na co jednak rzadko się decydowali, wiedząc, że jest to na ogół skazane na niepowodzenie.
W okresie od początku 2014 r. do końca kwietnia 2018 r. do Rzecznika Finansowego wpłynęło ponad 62 tys. wniosków klientów towarzystw ubezpieczeniowych, dotyczących nieuwzględnienia ich roszczeń.
Najważniejszymi przyczynami składania skarg przez obywateli było oddalenie roszczenia przez firmę ubezpieczeniową (blisko 44 proc.), spór co do wysokości odszkodowania (30 proc.), zagadnienia związane z naliczeniem i rozliczeniem składki (ponad 10 proc.) oraz opieszałość w postępowaniu odszkodowawczym (5 proc.).
Rzecznik Finansowy podjął interwencję w 84 proc. przypadków, w wyniku czego 19 proc. podjętych spraw zakończyło się pozytywnie dla klienta. Jak widać, także i pożytek z funkcjonowania Rzecznika Finansowego jest znikomy.
Tym bardziej, że jeszcze mniej efektywne było wsparcie, udzielane klientom przez rzeczników konsumentów reprezentujących ich przed sądem w prowadzonych postępowaniach. Wynikało to z długiego trwania postępowań sądowych.
NIK zwraca też uwagę na opieszałość i niechęć władz państwa w niektórych sprawach. I tak, Ministerstwo Finansów nie zaakceptowało propozycji udziału niezależnego rzeczoznawcy w procesie likwidacji szkód komunikacyjnych. Nie udało się także wypracować zasad ustalania wynagrodzenia firm odszkodowawczych, sposobu wypłacania uzyskanego odszkodowania i wymogów wobec osób świadczących takie usług. Minister Finansów nie przygotował też projektów rozwiązań mających umożliwić wdrożenie narodowej strategii edukacji finansowej. A przydałaby się, bo niestety, według danych Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) Polacy mają niskie kompetencje finansowe.