Od 2015 roku mamy stagnację pod względem wolności gospodarczej. W dodatku na kiepskim poziomie.
W lutym został opublikowany Indeks Wolności Gospodarczej 2022. Polska gospodarka zajęła w nim 39. miejsce, a w ubiegłym roku 41. To nominalnie rzecz biorąc postęp w rankingu o dwie lokaty. Spadła jednak tym razem wartość indeksu, o cały punkt, z 69,7 na 68,7. Poza wszystkim, oznacza to brak postępu w Polsce od 2015 roku – a więc stagnację, w dodatku na kiepskim poziomie.
Indeks wolności gospodarczej publikowany jest od 1995 r. przez Fundację Centrum Dziedzictwa Handlu Międzynarodowego i Ekonomii (CITE), przy współpracy Banku Światowego, Międzynarodowego Funduszu Walutowego, Światowej Organizacji Handlu a przede wszystkim Światowego Forum Ekonomicznego, dla 177 krajów (o 10 mniej niż w ubiegłym roku).
Autorami Raportu i Indeksu są: Terry Miller, dyrektor Centrum Handlu Międzynarodowego i Ekonomii Instytutu Bezpieczeństwa Narodowego i Polityki Zagranicznej, Anthony B. Kim – kierownik do spraw badań w tymże Centrum i redaktor Raportu i Indeksu Wolności Gospodarczej oraz James M. Roberts, Patrick Tyrell i inni pracownicy naukowi w tymże Centrum. Prezesem Fundacji The Heritage – wydawcy Indeksu – jest dr Kevin D. Roberts.
Jak stwierdzają autorzy we wstępie do Raportu „Od momentu powstania w 1995 r. Indeks obrazuje przebieg ogólnoświatowego postępu, który wynika z przyjęcia i wspierania przez rządy zasad wolnej wymiany, przejrzystości i uczciwej konkurencji w ramach rządów prawa. Wolność gospodarcza sprzyja tworzeniu miejsc pracy, wzrostowi płac, zwiększeniu możliwości wyboru dla konsumentów, poprawie jakości opieki zdrowotnej, edukacji i stanu środowiska naturalnego.”
Od początku 2020 r. pandemia COVID–19 oznacza liczne ograniczenia działalności gospodarczej i przepływu osób, które rządy nałożyły w reakcji na spustoszenia w gospodarce światowej. Niemal każda gospodarka odnotowała ujemny wzrost, co nie jest zaskakujące, biorąc pod uwagę, że tak wiele działań, podjętych przez rządy podjęły w imię ochrony zdrowia publicznego miało również wpływ na ograniczenia wolności gospodarczej.
Gospodarka światowa utraciła 1,6 punktu procentowego w średnim Indeksie Wolności Gospodarczej, który wynosi obecnie 60,0 pkt i pozostaje nadal „umiarkowanie wolna”. Bez względu na to, jaki jest ich obecny poziom rozwoju, kraje mogą w wymierny sposób przyspieszyć swój wzrost gospodarczy poprzez wdrożenie działań mających na celu zwiększenie wolności gospodarczej, politykę obniżania podatków, racjonalizację otoczenia regulacyjnego, otwarcie gospodarki na większą konkurencję i zwalczanie korupcji.
Poziom życia mierzony produktem krajowym brutto na mieszkańca jest znacznie wyższy w krajach wolnych gospodarczo. Gospodarki ocenione jako „wolne” gospodarczo lub „w większości wolne” w Indeksie 2022, mają dochody średnio ponad trzy razy wyższe, niż w innych krajach i prawie siedmiokrotnie wyższe niż średnie dochody „represjonowanych” gospodarek.
Indeks wolności gospodarczej ma charakter złożony (agregatowy) na który składa się 12 bloków tematycznych o jednakowej wadze tworzących osobne cztery subindeksy oraz 35 wskaźników oceniających różne aspekty wolności gospodarczej.
Te cztery subindeksy to: praworządność (prawa własności, efektywność sądownictwa, uczciwość rządu), wielkość rządu (obciążenia podatkowe, wydatki rządowe i kondycja fiskalna), efektywność regulacyjna (swoboda działalności gospodarczej, swoboda zatrudnienia i swoboda monetarna) oraz otwartość rynku (swoboda handlu zwłaszcza zagranicznego, swoboda inwestowania i swoboda finansowania).
Efektywność sądownictwa to według Raportu przede wszystkim niezawisłość sądów i jakość postępowania sądowego. Skuteczność, jako zasadniczy element rządów prawa, wymaga sprawiedliwych systemów sądowniczych, aby zapewnić pełne ich przestrzeganie oraz podejmowanie działań prawnych przeciwko naruszeniom prawa. W zaawansowanych gospodarkach, odstępstwa od skuteczności sądownictwa mogą być pierwszym oznakami poważnych problemów, które prowadzą do upadku gospodarczego,
Ważną kwestią w sferze praworządności są prawa własności. W pełni funkcjonującej gospodarce rynkowej, możliwość gromadzenia własności prywatnej i bogactwa jest główną siłą motywacyjną zarówno dla pracowników jak i inwestorów. Uznanie praw własności prywatnej oraz skuteczne rządy prawa, które je chronią, to podstawowe cechy każdej takiej gospodarki.
Ponieważ Bank Światowy przestał opracowywać i publikować swój niezwykle ciekawy i wielce pożyteczny coroczny raport Doing Business, w Indeksie Wolności Gospodarczej 2022 przyjęto inne publicznie dostępne źródła (zwłaszcza Freedom House) dla subindeksów mierzących prawa własności, skuteczność sądownictwa, uczciwość rządów, wolność prowadzenia działalności gospodarczej i wolność pracy.
Obszary wolności gospodarczej, objęte badaniami oraz indeksem to głównie: wolność biznesu, handlu zagranicznego, wolność monetarna (niezależność banków centralnych), wolność inwestowania, zwłaszcza przez inwestorów zagranicznych, ochrona własności, wolność od korupcji i rynek pracy.
Wolność pracy według definicji Raportu to zdolność jednostek do znalezienia możliwości zatrudnienia i pracy oraz zmiany pracy, a dla przedsiębiorców – zdolność do swobodnego zawierania umów o pracę i zwalniania zbędnych pracowników, gdy nie są już potrzebni. Jest ona niezbędna do zwiększenia wydajności i utrzymania ogólnego wzrostu gospodarczego. Swoboda działalności gospodarczej to łatwość rozpoczynania , prowadzenia i zamykania działalności gospodarczej.
Indeks to jak wiadomo jedna liczba co stanowi jego niewątpliwy urok. Przy jego pomocy można budować rankingi krajów i dokonywać porównań między nimi oraz w czasie. Dla analityków ekonomicznych i politycznych ważne są jednak bloki i wskaźniki – lecz wtedy trzeba się zapoznać z bardzo obszernym raportem. Indeks i pełny raport (490 stron) można znaleźć w www.heritage.org/index
Indeks 2022, w którym uwzględnia się politykę gospodarczą i warunki panujące w 177 krajach w okresie od 1 lipca 2020 r. do 30 czerwca 2021 r. pokazuje, że gospodarka światowa jako całość jest nadal „umiarkowanie wolna”,
W 2010 r. Polska zajmowała 71. miejsce, pięć lat później już 42. W 2016 r. – 39. Postęp był więc wyraźny. Ale w pięć lat później w 2022 r. też mamy tylko 39 miejsce. Stagnacja! Gdyby wartość Indeksu była wysoka, pewnie nazwalibyśmy to stabilizacją.
W 1995 r. (pierwszy rok publikacji Indeksu) zaczynaliśmy od poziomu 50,7. Warto odnotować, że w okresie 2007-2015 wartość Indeksu wzrosła aż o 10,5 pkt, podczas gdy w okresie 2015-2022 niestety odnotowujemy spadek, o 0,4 pkt.
Względnie dobre oceny (na poziomie ok. 80 pkt.) co by nas mogło kwalifikować nawet do czołówki, uzyskaliśmy w pięciu na 12 dziedzin. Są to: wolność biznesu, zdrowe finanse (choć nastąpiło ich pogorszenie aż o 16,3 pkt. w porównaniu z ubiegłym rokiem), wolność monetarna, wolność handlu zagranicznego i wolność prowadzenia inwestycji zagranicznych w Polsce.
Z kolei na niskim poziomie (ok. 50 pkt.) kształtują się oceny dotyczące: wydatków rządowych (42 pkt), efektywności sądownictwa (54,7 pkt) i wolności zatrudnienia (55,7 pkt). W tej ostatniej dziedzinie większość krajów europejskich lokuje się na podobnym, co Polska, poziomie. Nawet w Niemczech obserwujemy niższy poziom swobody zatrudnienia i pracy.
Czołówka (I grupa) rankingu światowego to 7 krajów o indeksie powyżej 80 pkt: Singapur 84,4 (w ubiegłym roku 89,7), Szwajcaria, Irlandia, Nowa Zelandia, Luksemburg, Tajwan, Chiny. Po raz pierwszy do tej czołówki dołączyły Luksemburg i Estonia (80,0). W tegorocznej edycji Indeksu nie ujęto już Hongkongu i Makau jako niezależnych krajów, ze względu na ich podporządkowanie Chinom.
Wartość Indeksu dla Singapuru wynosi 89,4 pkt, a dla Polski 68,7 pkt. czyli gorzej niż rok wcześniej o 1 pkt. Taki jest obecnie nasz dystans (20,7 pkt.) do najlepszego pod względem wolności gospodarczej.
Polska została zaliczona do III grupy krajów (jest ich tam 54) o umiarkowanej wolności gospodarczej (moderately free). II grupa to kraje (27) o umocnionej swobodzie gospodarowania (mostly free), a jej skala rozpoczyna się od 70,0 pkt. Niestety, nie udało nam się wejść do tej grupy. Te 27 krajów uzyskało rezultat w przedziale 70,0-79,9, co stawia je w szeregu państw w większości wolnych gospodarczo.
Dość zauważalny jest ciągły spadek w kategorii „przeważnie wolne” Stanów Zjednoczonych – które spadły na 25 miejsce, najniższą pozycję w 28 letniej historii Indeksu!. Według autorów Raportu głównym czynnikiem sprawczym erozji wolności gospodarczej USA są nadmierne wydatki rządowe, które doprowadziły do rosnącego deficytu i zadłużenia.
W sumie (trzy grupy) 89 krajów, czyli około połowa spośród 177 sklasyfikowanych w Indeksie 2022, posiadało środowisko instytucjonalne, w którym jednostki i przedsiębiorstwa prywatne korzystają z co najmniej umiarkowanego stopnia wolności gospodarczej w dążeniu do większego rozwoju gospodarczego i dobrobytu.
Czwarta grupa (jest ich 57) to kraje z wynikami powyżej 50,0 i poniżej 59,9 pkt., wykazujące znaczne braki zwłaszcza dziedzinach związanych z praworządnością i otwartością swoich rynków.
V grupa – to 32 kraje represyjne (repressed), do nich należą też duże gospodarki, jak Chiny (dopiero 158 miejsce), Indie, Brazylia i Argentyna. A także Etiopia, Egipt, Algieria, Iran, Sudan, Wenezuela, Pakistan.
Istnieje wyraźna zależność między zwiększeniem wolności gospodarczej, a osiąganiem wyższego poziomu wzrostu gospodarczego. Trzeba też mieć świadomość, że współczynnik korelacji pomiędzy PKB na mieszkańca a stopniem wolności gospodarczej jest dość wysoki i wynosi 0,70.
W krajach I grupy „wolnych” gospodarczo, PKB na mieszkańca według parytetu siły nabywczej wynosi 73.973 dol., w drugiej grupie – 42.519 dol., w trzeciej (do której należy Polska) – 21.803 dol., a w czwartej – 9.917 dol. W piątej grupie (repressed) PKB wynosi 7.096 dol.
W Raporcie podkreśla się także, że wskaźnik ubóstwa skrajnego zmniejszył się w okresie od pierwszej edycji Indeksu (1995 r.), z 34,3 proc. do 9,2 proc. obecnie, co przypisuje się w jakimś stopniu zwiększeniu pola wolności gospodarczej.
Korelacja między indeksem dynamizmu przedsiębiorstw a wolnością gospodarczą wynosi 0,54. Z kolei korelacja między indeksem innowacyjności krajów a wolnością gospodarczą wyniosła aż 0,74. Współczynniki te pokazują współzależności między stopniem swobody gospodarczej a PKB i Innowacyjnością. Jeszcze wyższy jest wskaźnik korelacji pomiędzy wolnością gospodarczą a indeksem dobrobytu Legatum Prosperity Index, gdyż wyniósł on 0,83. Korelacja między stopniem wolności gospodarczej a indeksem postępu społecznego (Social Progress Index) jest również wysoka – 0,68.
Stwierdza się także wysoki współczynnik korelacji – na poziomie 0,73 – między wolnością gospodarczą a indeksem demokracji. Dążenie do większej wolności gospodarczej jest zatem ważnym krokiem w kierunku demokratyzacji: wzmacnia pozycję uboższych i buduje klasę średnią.
I wreszcie ważna jest korelacja między wolnością gospodarczą, a postępem społecznym wyrażonym indeksem Human Development Index (HDI), która osiąga poziom 0,7. Warto zauważyć, że HDI w krajach o najwyższej wolności gospodarczej wynosi 0,931, a w krajach o represyjnej gospodarce tylko 0,605. Współzależność jest aż nadto widoczna.
Także wyraźna zależność występuje między indeksem wolności gospodarczej a indeksem wydajności środowiska naturalnego. W krajach o najwyższej wolności gospodarczej najwyższa jest także wydajność środowiska – 69,8 – podczas gdy w krajach o gospodarkach represyjnych tylko 36,5.
Pokazując te współzależności w postaci współczynników korelacji można zauważyć jak silne i wielorakie są związki zasięgu wolności gospodarczej i różnorodnych aspektów życia społecznego i gospodarczego – gdzie wolność gospodarcza jest siłą sprawczą, oddziaływującą na te aspekty. Oczywiście są to także w niemałej mierze oddziaływania wzajemne.
Średni Indeks Wolności Gospodarczej w skali światowej wynosi w 2022 r. 60,0 pkt, czyli o 1,6 pkt. gorzej niż w Indeksie 2021. Jesteśmy więc przynajmniej powyżej tej średniej, ale niestety poniżej średniej europejskiej, która wynosi 69,8 pkt. W Europie Polska zajmuje 25. miejsce.
Postęp w sferze poszerzania wolności gospodarczej wykazało 89 krajów, w 80 krajach wystąpił regres, a w 10 – bez zmian.
W Europie znaczący postęp osiągnęły (o 1,5 – 3 pkt.) Hiszpania, Czarnogóra, Chorwacja, Armenia, Cypr i Ukraina. W Azji postęp tego rzędu uzyskały: Mongolia, Kazachstan, Uzbekistan i Wietnam. W Afryce Subsaharyjskiej: Demokratyczna Republika Kongo, Erytrea, Sierra Leone i Togo. W Afryce Północnej i Bliskim Wschodzie: Algieria i Egipt. W Ameryce: Dominikana, Gujana i Ekwador.
W Europie liderami w zakresie wolności gospodarczej są Szwajcaria i Irlandia, a w pierwszej dziesiątce jest jeszcze Wielka Brytania, Dania i Estonia. Średni Indeks Wolności Gospodarczej w krajach Europy to 70,1, czyli prawie 10 pkt. powyżej średniej światowej.
Spośród nowych krajów Unii Europejskiej przed nami jest wymieniona już Estonia (7 miejsce, w ubiegłym roku 10), Litwa (17), Czechy (21), Łotwa (18), Bułgaria (29), Malta (27), Słowenia (32) i Słowacja. Prawie wszystkie awansowały w ciągu ostatniego roku o co najmniej jedno miejsce. Za nami zostały tylko Chorwacja (45), Rumunia (47) i Węgry (48). Nasi sąsiedzi: Białoruś – 135 lokata i Ukraina – 130.
USA zajęły 25, a w ubiegłym roku roku 20 miejsce. Warto odnotować dla porównania, że Chiny w edycji Indeksu 2022 r. znalazły się dopiero na 158. miejscu (wartość indeksu 48,0 pkt.), zarówno poniżej średniej światowej oraz także średniej regionalnej. Japonia jest na 35, a w ubiegłym roku na 23 miejscu, Rosja – na 113 (w ub. r. 92), Indie – na 131 (w ub. r. na 121). Ostatnie miejsce zajmuje Korea Północna – 178 (z wartością indeksu 3,0 pkt).
Na koniec warto poinformować, że Fundacja Heritage ustanowiła w 2020 r. Nagrodę Wolności Gospodarczej im. Stevena M. Sassa. Za 2021 r. nagrodę tę otrzymał pan Marcin Nowacki, „za wiodący głos promujący reformy rynkowe i dyskusje polityczne w Polsce i w całej Europie Środkowo-Wschodniej”. Jest on członkiem zarządu Warsaw Enterprise Institute, a także wiceprezesem Związku Przedsiębiorców i Pracodawców.
Indeks Wolności Gospodarczej 2022
| 1 | Singapur | 84,4 | |||||
| 2 | Szwajcaria | 84,2 | |||||
| 3 | Irlandia | 82,0 | |||||
| 4 | Nowa Zelandia | 80,6 | |||||
| 5 | Luksemburg | 80,6 | |||||
| Otoczenie Polski | |||||||
| 37 | Belgia | 69,6 | |||||
| 38 | Bahamy | 68,7 | |||||
| 39 | Polska | 68,7 | |||||
| 40 | Samoa | 68,3 | |||||
| 41 | Hiszpania | 68,2 |