Nie ma już książek życzeń i zażaleń, lecz system ochrony konsumentów w Polsce działa podobno dosyć sprawnie.
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów podsumował swą ubiegłoroczną działalność. Wydał 988 decyzji z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów i nałożył prawie pół miliarda złotych kar (zapłaconych w minimalnym stopniu ze względu na drogę odwoławczą). Po raz pierwszy sankcje finansowe objęły nie tylko przedsiębiorców, ale także osoby zarządzające firmami, które umyślnie dopuściły do naruszeń zbiorowych interesów konsumentów.
UOKiK wszczął 50 postępowań – 38 wyjaśniających i 12 antymonopolowych – dotyczących praktyk ograniczających konkurencję. Najwyższe kary za praktyki ograniczające konkurencję w 2021 r. zostały nałożone w dwóch decyzjach dotyczących niedozwolonych porozumień sprzedawców samochodów ciężarowych DAF.
W pierwszej z nich stwierdzono zawarcie zmowy pomiędzy pięcioma firmami: DBK, ESA Trucks Polska, TB Truck & Trailer, Van Tilburg-Bastianen Groep i WTC. Podzieliły one między sobą rynek i wymieniały się informacjami o cenach. Kary wyniosły łącznie ponad 118 mln zł. Sankcje finansowe – w wysokości blisko 1,7 mln zł – zostały nałożone również na ośmiu menedżerów, którzy brali aktywny udział w zmowie. Druga decyzja dotyczyła dealerów ciężarówek: firmy Wanicki, DBK i WTC. Wspólnie uzgodnili oni, że każdy z nich będzie startować w przetargach publicznych jedynie na określonym terytorium. Łączne kary wyniosły 2,65 mln zł.
Ochrona konkurencji to także kontrola koncentracji. Rok 2021 był rekordowy pod względem fuzji i przejęć przedsiębiorców. UOKiK wydał 295 zgód na koncentrację, 4 decyzje warunkowe oraz jeden zakaz. W 2021 r. wszczęto 329 postępowań, w których UOKiK sprawdzał, czy fuzje i przejęcia nie wpłyną negatywnie na konkurencję. Wszczęto też osiem postępowań z zakresu kontroli inwestycji. Prezes UOKiK wydał trzy decyzje – w dwóch przypadkach nie zgłosił sprzeciwu do transakcji, a jedna umorzyła postępowanie.
Urząd wydał w 2021 roku 13 decyzji z zakresu praktyk ograniczających konkurencję, z czego 12 dotyczyło niedozwolonych porozumień, a jedna – nadużywania pozycji dominującej. Łączne kary finansowe wyniosły 129,3 mln zł. W czterech przypadkach sankcje obniżono bo przedsiębiorcy złożyli wnioski o objęcie programem leniency (niższa kara w zamian za ujawnienie wspólników).
UOKiK wszczął 49 postępowań w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów oraz dotyczących uznania postanowień umowy za niedozwolone, a także 171 postępowań wyjaśniających. Wydał 59 decyzji, w których nałożył łącznie 153,8 mln zł sankcji pieniężnych. Urząd wystosował też 408 wystąpień do przedsiębiorców o zmianę praktyk.
Najwyższe kary za naruszanie zbiorowych interesów konsumentów nałożono na: Jeronimo Martins Polska za wprowadzanie w błąd co do kraju pochodzenia warzyw i owoców sprzedawanych w sieci Biedronka (ponad 60 mln zł); Santander Consumer Bank za praktyki związane z udzielaniem kredytów konsumenckich (ponad 44 mln zł) oraz Open Life TU Życie za nieuczciwą sprzedaż ubezpieczeń z funduszem kapitałowym (ponad 20 mln zł).
W ubiegłym roku UOKiK wydał też 3 decyzje dotyczące nieuczciwego wykorzystywania przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolno-spożywczymi, w tym jedną zobowiązującą i wszczął 8 postępowań. Łączne kary za nieuczciwe wykorzystywanie przewagi kontraktowej wyniosły ponad 200 mln zł. Największa z nich – około 124 mln zł – dotyczyła Kaufland Polska Markety. Firma wymagała od dostawców obniżenia ceny produktów rolnych i spożywczych już po ich sprzedaży, nieuczciwie wykorzystując swoją przewagę kontraktową.
Odpowiedzialność finansową nałożono również na menedżerów odpowiedzialnych za zawarcie niedozwolonych, antykonkurencyjnych porozumień. Takie kary objęły członków zarządów w spółkach: Fundico (wprowadzanie w błąd przy inwestycjach), Magforte (nieuczciwe praktyki podczas pokazów handlowych) oraz NTIM (propagowanie systemów promocyjnych typu piramida). Ponadto w 2021 r. UOKiK kontynuował karanie „naganiaczy” namawiających konsumentów do udziału w nielegalnych systemach typu piramida.
Rok 2021 przyniósł pierwsze decyzje UOKiK wobec przedsiębiorców tworzących zatory płatnicze – ten obszar jest w kompetencjach Urzędu od 2020 r. W ubiegłym roku prowadzono 108 postępowań, ale tylko 8 wszczętych w 2021 r. UOKiK wydał 21 decyzji w sprawie nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych. Na przedsiębiorców powodujących zatory nałożono kary w łącznej wysokości ponad 1,4 mln zł.
Prezes UOKiK Tomasz Chróstny ocenia, że sam początek obowiązywania przepisów o zatorach płatniczych pokazał już potrzebę zmian w prawie. Obowiązująca ustawa w niezwykle sztywny sposób określa ramy działania prezesa UOKiK, nie pozwala również na wzięcie pod uwagę szczególnych uwarunkowań gospodarczych czy też konkretnych okoliczności dotyczących przedsiębiorców. Od miesięcy toczą się uzgodnienia międzyresortowe dotyczące nowelizacji tej ustawy.
UOKiK bada też pomoc publiczną, która jest ingerencją państwa w mechanizmy wolnego rynku, dlatego należy stosować ją oględnie. Oceniane jest wsparcie indywidualne i programy pomocowe pod kątem zgodności z prawem unijnym. W 2021 roku Urząd zaopiniował 42 projekty dotyczące programów pomocowych i pomocy indywidualnej. Prezes UOKiK notyfikował w 2021 r. Komisji Europejskiej 32 projekty przewidujące udzielenie pomocy publicznej, w tym 25 programów pomocowych i 7 dotyczących pomocy indywidualnej.
Urząd jako organ administracji centralnej angażuje się też w tworzenie skutecznych regulacji prawnych. W 2021 r. UOKiK przeanalizował ponad 900 projektów ustaw i rozporządzeń, aby zaopiniować je pod względem potencjalnego wpływu na konkurencję i sytuację konsumentów.
Ochrona konsumentów to także ich bezpieczeństwo. UOKiK nadzoruje działalność Inspekcji Handlowej, która przeprowadziła łącznie ponad 15 tys. kontroli dotyczących bezpieczeństwa produktów, oceny zgodności wyrobów z wymaganiami oraz obowiązków informacyjnych przedsiębiorców. Sprawdzała m.in. zabawki, produkty wchodzące w skład wyprawki szkolnej, odzież, kosmetyki, opony. Prowadziła także kontrole legalności i rzetelności działania usług rekreacyjnych oraz punktów gastronomicznych w miejscowościach wypoczynkowych.
W 2021 r. UOKiK zainicjował 114 spraw z zakresu bezpieczeństwa produktów. Jego działania najczęściej dotyczyły wózków dla dzieci, fotelików rowerowych i czujników czadu. W 2021 r. Urząd otrzymał też 326 dobrowolnych powiadomień od przedsiębiorców o produktach stwarzających zagrożenie, z czego najwięcej (272) dotyczyło pojazdów mechanicznych. W 2021 r. laboratoria UOKiK zbadały łącznie 1 777 próbek produktów. Eksperci wzięli pod lupę jakość m.in. proszków do prania białych tkanin, pieluch, tornistrów, zimowych płynów do spryskiwaczy.
UOKiK jest odpowiedzialny za zarządzanie systemem monitorowania i kontrolowania jakości paliw. W 2021 r. Inspekcja Handlowa skontrolowała łącznie 1792 stacje paliw i 53 hurtownie oraz producentów i magazynujących paliwa. Wymagań jakościowych nie spełniły 22 z 780 przebadanych laboratoryjnie próbek oleju napędowego, 5 z 786 próbek benzyny i 1 z 345 próbek gazu LPG.
Nowością w ubiegłym roku było zainteresowanie się Urzędu działalnością influencerów w mediach społecznościowych. UOKiK wszczął dwa postępowania wyjaśniające dotyczące kryptoreklamy, wprowadzenia w błąd co do nieistniejących promocji, ukrywania istotnych cech produktu czy oferowania rzeczy szkodliwych. Wyników jeszcze nie ma.