Po opublikowaniu w dniu 30 kwietnia w dzienniku „Trybuna” artykułu o Karolu Marksie, w związku z jego dwusetnymi urodzinami, spotkałem się z uwagami, iż mogłem popełnić błąd, gdyż powiedzenie kojarzone z Otto Bismarckiem, przypisałem Józefowi Piłsudskiemu.
Chodzi o zdanie będące wstępem do mojego artykułu, które w Trybunie zostało opublikowane w następującej postaci: „Kto nie był socjalistą za młodu, ten na starość będzie sk…..synem – mówił Józef Piłsudski”.
Tymczasem według przekazów, ów tekst, aczkolwiek nieco dłuższy, miał wypowiedzieć właśnie Otto Bismarck – i brzmiał on tak: „Kto za młodu nie był socjalistą, ten na starość będzie sk….synem, ale kto na starość socjalistą pozostał, ten jest po prostu głupi”.
Rzecz w tym, że według historyków, takie samo zdanie wygłosił i Józef Piłsudski, tyle, że w wersji skróconej, właśnie takiej jaka została umieszczona we wstępie artykułu o Karolu Marksie ( Kto za młodu nie był socjalistą, ten na starość będzie sk…..synem.).
W rzeczywistości było zaś tak, że autorem wspomnianego zdania, w dłuższej wersji, jest najprawdopodobniej faktycznie Otto Bismarck. Józef Piłsudski natomiast je oczywiście znał – i powtórzył w stosownej sytuacji, dokonując znamiennego skrótu.
Tą sytuacją była utarczka słowna z przedstawicielami endecji, którzy zarzucali mu socjalistyczną przeszłość. Piłsudski odpowiedział im więc tymi właśnie słowami: „Kto nie był socjalistą za młodu, ten na starość będzie sk…..synem”.
Zauważalny skrót w stosunku do wersji Bismarcka wynika zaś z tego, że Józef Piłsudski, jako wieloletni działacz Polskiej Partii Socjalistycznej, nie mógł oczywiście wypowiedzieć drugiej części tego zdania. Gdy rządził Polską, często nie zgadzał się z socjalistami (i dawał temu wyraz), ale naturalnie nie uważał, iż dowodem głupoty jest wyznawanie w wieku dojrzałym poglądów socjalistycznych. I miał rację, bo trudno pojąć, dlaczego ktoś w starszym wieku nie miałby być socjalistą. Głupotę wypowiedział więc w tym przypadku właśnie Otto Bismarck.
Ja zaś, we wstępie do artykułu o Karolu Marksie, świadomie użyłem wspomnianego zdania w takiej wersji, jaką wypowiedział Józef Piłsudski.
Nagłówek artykułu był następujący: „Kto nie był socjalistą za młodu, ten na starość będzie sk…..synem – mówił Józef Piłsudski. Wydaje się, że miał sporo racji – i bynajmniej nie dodawał, że kto z wiekiem z socjalizmu nie wyrósł, jest po prostu głupi”.
W ten sposób chciałem podkreślić, że Piłsudski znacznie mądrzej od Bismarcka oceniał zarówno socjalizm, jak i ludzi wyznających socjalistyczne poglądy. Bo oczywiście „żelazny kanclerz” kompletnie nie miał racji, uważając, iż rozsądni ludzie z socjalizmu wyrastają z wiekiem. Jest bowiem dokładnie odwrotnie – rozsądni ludzie do socjalizmu dojrzewają z wiekiem.