Nie wiadomo, czy polskiemu urzędowi antymonopolowemu uda się zablokowanie szkodliwej, rosyjsko – niemieckiej inwestycji. Ważne jednak, że jasno zostało stwierdzone iż mamy tu do czynienia z łamaniem przepisów.
Urząd Ochrony Konkurencji i konsumentów nałożył ponad 29 miliardów zł kary na rosyjski Gazprom i ponad 234 miliony zł kar na pięć pozostałych spółek uczestniczących w budowie rurociągu Nord Stream 2. Ponadto, na mocy decyzji UOKiK firmy te mają obowiązek rozwiązać umowy zawarte na finansowanie tego gazociągu.
Wydanie tej bezprecedensowej decyzji i wymierzenie maksymalnych możliwych kar to efekt postępowania prowadzonego przez UOKiK w sprawie spółek, odpowiedzialnych za budowę i eksploatację gazociągu Nord Stream 2 bez zgody Urzędu. Dwa lata temu postawiono w tej sprawie zarzuty sześciu przedsiębiorstwom. Były to: rosyjski Gazprom, Engie Energy (Francja), Uniper (Niemcy), OMV (Austria), Shell (Holandia – Wielka Brytania), Wintershall (Niemcy). Za naruszenie zakazu dokonania koncentracji bez uzyskania zgody UOKiK grozi kara do 10 proc. rocznego obrotu przedsiębiorcy. Ponadto prezes Urzędu może nakazać przywrócenie stanu sprzed dokonania koncentracji.
Przeprowadzone przez polski urząd antymonopolowy postępowanie wykazało, że w 2017 r. pomimo braku zgody na utworzenie wspólnego przedsiębiorstwa, sześć spółek zawarło szereg umów dotyczących finansowania budowy Nord Stream 2. Rola tych firm była niezbędna dla powodzenia całego projektu.
Umowy zawarte pomiędzy sześcioma uczestnikami dotyczyły zarówno finansowania jak i wielu późniejszych uprawnień, np. możliwości ingerowania w działalność nowego gazociągu. Ponadto, ustanawiając zastaw na akcjach Nord Stream 2 finansujący stali się potencjalnymi akcjonariuszami wspólnego przedsiębiorstwa budującego gazociąg. Przejęliby bowiem jego akcje – w przypadku niewypełnienia umowy kredytowej przez Gazprom. Korzyści i zobowiązania związane z udziałem w całym przedsięwzięciu były dla wszystkich jasno ustalone. – W grudniu 2015 r., w momencie pierwszego zgłoszenia utworzenia tego joint venture, uczestnicy skonkretyzowali zamiar koncentracji, który nigdy z ich planów nie zniknął. Niecały rok później, po tym jak prezes UOKiK przedstawił poważne zastrzeżenia co do koncentracji, Gazprom podpisał z pięcioma zachodnioeuropejskimi koncernami energetycznymi umowy dotyczące gazociągu Nord Stream 2. Zgodnie z nimi połowa kosztów budowy gazociągu, którego łączna wartość szacowana jest na 9,5 mld euro, miała zostać sfinansowana właśnie przez te pięć koncernów – po 950 mln euro każdy. Drugą połowę miał pokryć Gazprom. Te same podmioty, które na mocy obowiązujących w Polsce przepisów prawa chroniących konkurencję wnioskowały wcześniej o zgodę na koncentrację i jej od nas nie dostały, stały się stronami umów finansujących. Ich poziom zaangażowania inwestycyjnego pozostał analogiczny, a warunki finansowania określone zostały w sposób umożliwiający przejęcie udziałów w gazociągu. Jednolity i wspólny dla wszystkich uczestników koncentracji jest również interes towarzyszący realizacji projektu – wyjaśnia Tomasz Chróstny, prezes UOKiK.
Zdaniem UOKiK, działania te są obejściem przez niedoszłych wspólników Nord Stream 2 obowiązku uzyskania zgody polskiego UOKiK na utworzenie spółki finansującej budowę rurociągu. Cel wszystkich tych działań był identyczny. Zarówno utworzenie joint venture, jak i zawarcie późniejszych umów miało doprowadzić do sfinansowania budowy.
– Finansowanie wspólnego przedsiębiorstwa dokonywane przez uczestników rynku gazu, a nie instytucje finansowe, świadczy o wystąpieniu wspólnych interesów gospodarczych pomiędzy tymi wszystkimi sześcioma podmiotami. Bez ich udziału Nord Stream 2 nie byłby w stanie funkcjonować, a zatem prawdopodobnie w ogóle by nie powstał – dodaje prezes Tomasz Chróstny.
Oceniając stopień naruszenia przepisów, UOKiK uznał, że spółki nigdy nie zrezygnowały z zamiaru dokonania koncentracji, ale zrealizowały go w innej formie. Żaden z przedsiębiorców nie zawiadomił o swych działaniach polskiego urzędu antymonopolowego, lekceważąc tym samym prawo obowiązujące w Polsce (tożsame z regulacjami Unii Europejskiej). Doszło tym samym do złamania przepisów prawa oraz reguł uczciwej konkurencji, którego skutkami będzie zwiększenie uzależnienia odbiorców gazu na rynku wewnętrznym od jednego dostawcy – czyli Gazpromu.
Wszystko to może spowodować poważne konsekwencje dla gospodarki Polski i Unii Europejskiej, szczególnie poprzez terytorialne ograniczenia w dostawach gazu ziemnego oraz wzrost cen gazu dla odbiorców finalnych, zwłaszcza polskich konsumentów. Wysokie koszty realizacji przedsięwzięcia zostaną bowiem najprawdopodobniej zrekompensowane wyższymi rachunkami płaconymi przez polskich odbiorców gazu ziemnego – zaś pozycja negocjacyjna głównego uczestnika konsorcjum, Gazpromu, znacząco wzrośnie tak względem Polski, jak i pozostałych państw członkowskich Unii Europejskiej. W efekcie, ucierpiałaby i konkurencja na rynku, i – przede wszystkim – konsumenci.
Spółki finansujące gazociąg działały oczywiście umyślnie, dlatego UOKiK ukarał je maksymalnymi sankcjami finansowymi wynoszącymi w każdym przypadku 10 proc. rocznego obrotu, czyli dokładnie:
Gazprom – 29 075 726 808 zł, Engie Energy – 55 513 793 zł, Uniper – 29 913 407 zł, OMV – 87 748 906 zł, Shell – 30 220 135 zł, Wintershall – 30 785 804 złotych.
Nakazane także przez UOKiK rozwiązanie umów zawartych, by finansować Nord Stream 2 pozwoli zaś na przywrócenie stanu konkurencji sprzed dokonania koncentracji. Firmy mają na to 30 dni od otrzymania decyzji nakazującej rozwiązanie kontraktów. – Nie znalazłem żadnych okoliczności łagodzących. Działania sześciu spółek wywarły negatywny wpływ na konkurencję na rynku gazu ziemnego w Polsce, który odgrywa ogromną rolę dla całej gospodarki, w tym sytuacji gospodarstw domowych. Realizacja tej inwestycji zwiększa zależność ekonomiczną od rosyjskiego gazu nie tylko Polski, ale i innych krajów europejskich. Dlatego skorzystaliśmy ze wszystkich przysługujących nam narzędzi. Pod względem bezpieczeństwa energetycznego przedsięwzięcie to dzieli Europę na dwie części, z granicą na Odrze. Zadziwia brak zrozumienia tej kwestii przez zachodnie koncerny, biorące udział w przedsięwzięciu naruszającym konkurencję na rynku oraz europejskie bezpieczeństwo energetyczne – podkreśla prezes UOKiK Tomasz Chróstny.
Jak mówi, te wysokie kary finansowe mają zarówno nakłonić strony do przestrzegania prawa, jak i zniechęcić w przyszłości inne podmioty do podobnych zachowań naruszających prawo antymonopolowe.
Historia działań UOKiK mających zapobiec nielegalnym działaniom prowadzącym do budowy Nord Stream 2 jest już długa. W 2015 r. do UOKiK wpłynął wniosek sześciu spółek o zgodę na utworzenie wspólnego przedsiębiorstwa odpowiedzialnego za budowę i eksploatację gazociągu Nord Stream 2. W 2016 r. Urząd zgłosił zastrzeżenia do koncentracji, wskazując, że planowana transakcja może doprowadzić do ograniczenia konkurencji. Przedsiębiorstwa wycofały wniosek – ale niedługo potem pojawiły się informacje, że niedoszli uczestnicy transakcji podpisali jednak umowę na finansowanie gazociągu. W związku z tym wszczęto postępowanie przeciw Gazpromowi i jego pięciu kontrahentom o dokonanie transakcji bez zgody UOKiK.
W trakcie trwania postępowania prezes UOKiK kilkakrotnie zwracał się do wszystkich sześciu firm o dokumenty istotne dla sprawy. Dwie z nich: Gazprom oraz Engie Energy odmówiły udzielenia informacji ważnych dla prowadzonego postępowania, za co zostały ukarane łącznie karą 385 mln zł.
Obowiązek uzyskania zgody UOKiK na dokonanie koncentracji przez spółki zagraniczne, a także obowiązek współpracy z Urzędem i udzielania żądanych informacji oraz dokumentów wynika z polskich przepisów antymonopolowych. Analogiczne regulacje w zakresie koncentracji, mające na celu zapewnienie uczciwej konkurencji na rynku, obowiązują we wszystkich państwach Unii Europejskiej.
Wiadomo, że problem budowy Nord Stream 2 nie zostanie prędko rozwiązany (jeżeli w ogóle). Gazprom z pewnością odwoła się od decyzji polskiego UOKiK, sprawa trafi do sądu, potem zapewne do trybunału Unii Europejskiej. Wszystko to będzie trwać latami, bo młyny sprawiedliwości nie są szybkie. W międzyczasie druga nitka Nord Stream 2 zostanie ukończona i popłynie nią rosyjski gaz.
Tym niemniej, dobrze, że UOKiK postanowił zakończyć swe postępowanie jednoznacznym orzeczeniem, stwierdzającym złamanie prawa, wskazującym winnych i wymierzającym kary. Oznacza to, że już na zawsze ta inwestycja zostanie obciążona grzechem pierworodnym bezprawia. Może dzięki temu, w przyszłości w Europie już nie dojdzie do podobnych działań.